ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: میدانیم که از زمانهای دور باور انسانها بر این بود که چهار عنصر آب و آتش و باد و خاک هستند که باعث بیداری طبیعت میشوند. تُرکهای آذربایجان چهار هفته قبل از عید، و به مناسبت همین چهار عنصر روزهای چهارشنبه را برای اجرای مراسم انتخاب کرده اند. توضیح اینکه «شنبه» کلمه ای است عبری(اسرائیلی) که از فرهنگ یهودیان اتخاذ شده است. این مراحل عبارتند از؛
۱) سوچرشنبه سی
۲) اود چرشنبه سی
۳) یئل چرشنبه سی
۴) توپراق چرشنبه سی
این چهار اصل یعنی آب، حرارت، باد و خاک لازمه
بیداری طبیعت اند و اگر یکی از آنها نباشد طبیعت سرسبز نمیشود.
اولین چهارشنبه را «سو چرشنبه سی» یا « ازل چرشنبه » یا « چیلله قاچدی » یا « اول چرشنبه » یا «یالانچی چرشنبه» مینامند. صبح چنین روزی قبل از اینکه آفتاب بالا بیاید. کنار آب رفته و کوزه های سفالی را پر از آب میکنند، روی هم آب پاشیده و در نهایت ناخنهای خود راگرفته از روی آب می پرند و حین این کارها چنین میگویند؛
آغیرلیغیم- اوغورلوغوم سویا/ آزاریم- بئزاریم سویا/ آغیرلیغیم- اوغورلوغوم دوشسون سو اوستونه
*
سئل چارپار،سوچارپار/ بیرگوناه ایشلتدیم/ گَل اونو توت آپار/ سئل چارپار،سوچارپار/ گل آپار،گل آپار
دومین هفته را نیاکان ما تحت عنوان «اود چرشنبه سی» نام نهاده اند که مظهر حرارت و نور و روشنایی است. و آتش و نور و حرارت است که به طبیعت روح تازه میبخشد و به زمین حرارت میدهد نیاکان ما بر این باور بودند که هر قدر آتش و خورشید را مقدس بحساب آورند همان اندازه طبیعت زودتر بیدار میشود و به انسانها سعادت به ارمغان می آورد. بودن آتشگاه های متعدد در سرزمین آذربایجان خود شاهدی بر این ادعای ماست که آتش و خورشید دارای چه اهمیتی در میان نیاکان ما تورکان بوده اند.
عصر این چهارشنبه مردم آتش درست کرده و از روی آن میپرند. در ضمن این کار چنین میگویند.
آتیل باتیل چرشنبه/ باختیم آچیل چرشنبه/ …
سومین هفته آخر ماه فصل زمستان را پدران و مادران ما تحت عنوان «یئل چارشنبه سی» نامگذاری کرده اند چون در این هفته باد با آمدن خود به زمین و طبیعت زندگی نوید بیداری میدهد «یئل» در یک مدت کوتاه تمامی زمین را پشت سر میگذارد و زمین را به بیداری فرا میخواند بنا به اعتقاد نیاکانمان «یئل» خود یکی از خدایان قدرتمند میباشد.
در چنین روزی فرزندان آذربایجان که بخاطر سرمای زمستان چند ماهی به دور از همبازیهای خود اغلب در خانه سپری کرده اند بیرون آمده و حین بازیهای ملی اشعاری در رابطه با «یئل» میخوانند مثلاً؛
قاش- قاباقلی بیر بولوت/ آل گونشی بورویور/ یئل پوفله‌یرکن فلوت/ داغین قارین کورویور
گؤی گورلاییر، یئل اسیر/شیمشک شاخیر، گون چیخیر/ یاز گلمه‌یه تله‌سیر/ سئوینجدن کاریخیر
کسانی هم به نیت برآورده شدن آرزوی خود پرنده ای را از قفس آزاد میکنند. یا زیر درخت سؤیوت ( بید مجنون) رفته خواسته های دلشان را آرزو میکنند. اگر باد شاخه های سؤیوت را خم کند آرزوهایشان برآورده شده است!
آخرین چارشنبه سال نیز تحت عنوان «تورپاق چرشنبه سی» نامگذاری شده است که طبیعت با جذب گرما و حرارت بیدار میشود این روز در نزد مردم با نام «ایلین سون چرشنبه سی» مشهور است. در آخرین چرشنبه سال «تورپاق» با قدرت و کمک «سو»،«اود» و «یئل» جان میگیرد.
در زمانهای اخیر با ورود به زندگی «شبه مدرن» مراسم چرشنبه های سو، اود و یئل در آذربایجان حال و هوای گذشته را از دست داده ولی در عوض «سون چرشنبه» با شکوه خاصی که تمام مشخصات سه چرشنب? قبل را نیز دارد اجرا میشود.
