ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: محمدامین رسول‌زاده شخصیت بزرگ اجتماعی-سیاسی، خدمات ارزنده‌ای در خصوص تحقق آرمان استقلال ملت آذربایجان، احیای ساختار دولت ملی برپایه سابقه تاریخی کشورداری آذربایجان و گسترش وسیع اندیشه استقلال ملی داشته است. این جمله معروف وی که «پرچمی که یکبار برافراشته شد، دیگر فرود نخواهد آمد!»، به شعار جریانهای استقلال‌طلبانه آذربایجان در قرن بیستم تبدیل شده است.
در تاریخ چندقرنی کشورداری آذربایجان، جمهوری آذربایجان دارای جایگاه و نقش ویژه‌ای است. در تاریخ جمهوری آذربایجان نیز محمدامین رسول‌زاده دارای خدمات ارزنده‌ای است. در پاییز سال 1917، محمدامین رسول‌زاده به عنوان نماینده مجلس از آذربایجان و ترکستان به پارلمان امپراتوری روسیه تزار راه یافته بود. در روز 26 می 1918 (4 خرداد 1297)، شورای قفقاز جنوبی در نتیجه اختلافات موجود میان فراکسیون‌های داخلی آن منحل گردید. در روز 27 می، شورای ملی آذربایجان متشکل از اعضای احزاب مختلف حاضر در فراکسیون مسلمان شورای مذکور تشکیل گردید. محمدامین رسول‌زاده با کسب اکثریت آراء به عنوان رئیس شورای ملی برگزیده شد.
در روز 28 می 1918 (6 خرداد 1297)، تمامی ایستگاه‌های رادیویی و روزنامه‌های کشورهای جهان، خبر اعلام استقلال آذربایجان را به جهانیان مخابره نمودند. شخصیت‌های اجتماعی همچون علیمردان بی توپچوباشوف، فتحعلی‌خان خویسکی، نصیب بی یوسف‌بیلی، حسن بی آقایف، ممدیوسف جعفروف، خلیل بی خاص‌ممدوف و در راس آنها محمدامین رسول‌زاده با تاسیس جمهوری آذربایجان، یکی از شکوهمندترین صفحات تاریخ کشورداری آذربایجان را رقم زدند. در روز 28 می 1918، اجلاس شورای ملی آذربایجان به ریاست حسن بی آقایف در محل اقامتگاه جانشین سابق قفقاز در تفلیس برگزار گردید و پس از مذاکرات طولانی بیانیه استقلال جمهوری آذربایجان تصویب گردید. سپس دولت جمهوری دموکراتیک آذربایجان به ریاست فتحعلی‌خان خویسکی تشکیل گردید. بدین ترتیب ملت آذربایجان نه تنها در میان اقوام ترک، بلکه در میان تمامی ملتهای مسلمان مشرق‌زمین، برای اولین بار حکومت جمهوری تشکیل داد.
صرفنظر از عمر 23 ماهه این حکومت، اقدامات بسیار مهمی در دوره جمهوری خلق آذربایجان انجام یافت. از آن جمله، اولین پارلمان دموکراتیک در جهان تورک مسلمان شکل گرفت، آزادی‌ها و حقوق دموکراتیک افراد تامین گردید و برای اولین بار در مشرق‌زمین به زنان نیز همانند مردان حق رای داده شد. در نتیجه تلاشها و اقدامات محمدامین رسول‌زاده، «دانشگاه دولتی باکو» در سال 1919 تاسیس گردید و وی در این دانشگاه به تدریس «تاریخ ادبیات » پرداخت.
پس از اشغال 27 آوریل 1920 (7 اردیبهشت 1299)، محمدامین رسول‌زاده دستگیر شده و به مسکو انتقال یافت. مدتی در آنجا مانده و سپس به توصیه حزب مساوات به لنینگراد رفته و از آنجا به فنلاند رفته و سپس وارد خاک ترکیه شد. این شخصیت بزرگ اجتماعی-سیاسی ضمن پایبندی به راه، هدف و ایدئولوژی خویش تا پایان عمر، فعالیت‌های ادبی و سیاسی-انتشاراتی خود را در ترکیه، آلمان و دیگر کشورهای اروپایی ادامه داد.
محمدامين رسول‌زاده به منظور رهايي از تعقيب‌هاي اعمال‌شده از سوي اصول اداري تزار در اوايل قرن بيستم مدتي در ايران زيسته است. روزنامه‌هاي «ايران نو» و «آحاد» كه سردبيري آنها را برعهده داشته است، داستان كوتاه «بير خان (يك خان)» كه به زندگي او در تبريز پرداخته است و كتابهاي «تنقيد فرقه اعتداليون» نشرشده در تهران و «سعادت بشر» نشرشده در اردبيل، جايگاه ويژه‌اي در زندگي ادبي-انتشاراتي وي دارند. همچنين در همين رابطه، نمايشنامه‌هاي «قارانليقدا ايشيقلار (نورهايي در تاريكي)» و «ناگهان بلا (بلاي ناگهاني)» و آثار «عصريميزين سياوشو (سياوش زمانه ما)»، «آذربايجان رسپوبليكاسينين كچميشي، تشكلو و اينديكي وضعيتي (گذشته، شكل‌گيري و وضعيت كنوني جمهوري آذربايجان)» و «استقلال مفكوره‌سي و گنجليك (انديشه استقلال و جوانان)» كه ابتدا در آذربايجان و بعدها در تركيه به چاپ رسيدند نيز شايان ذكر هستند.
محمدامین رسول‌زاده در ساعت بیست و دو و پنجاه دقیقه شب 6 مارس 1955 (15 اسفند 1333) در کلینیک دانشکده پزشکی دانشگاه آنکارا با 3 بار سردادن ندای «آذربایجان، آذربایجان، آذربایجان!» به دیار باقی شتافت و در قبرستان عصری آنکارا به خاک سپرده شد.
