ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: بچه که بودم در روستایمان، بر هر چیز با ارزشی که داشتیم حرز و تعویذ و یا چند دانه اسپند می بستند مثلثی شکل در پارچه ای گذاشته و بر لای لباس یا بالش مان میگذاشتند گاهی از سر شیطنت یا کنجکاوی کودکانه، در خفا آنرا باز کرده و با یک صفحه از مشق یا املای خودمان عوض میکردیم اما هیچ اتفاقی نمی افتاد!…
البته بر پیشانی گاومان یا گوسفندمان نیز از این حرزها بسته میشد تا از هر گونه زخم چشمی در امان ماند و شیرش فراوان گردد. حتی بعدها که تکنولوژی آمد و برای شخم زمینها از رومانی تراکتور آمد یادم می آید که عین همان را بر تراکتور هم میبستند! این نشان میدهد که ظاهرمان در اثر دلارهای نفتی تغییر می یافت اما باطن مان همچنان دست نخورده باقی میماند مثل لايه نازک شيرينی می مانیم که روی قرص های تلخ کشيده میشود تا هنگام بلعيدن آسان گردد!.
پس، زمانی که مرحوم سیدحسن تقی زاده در ایام جوانی در برلین در مجله کاوه فریاد میزد«ریشه تمدن غرب مدارس،کتابخانه و ادبیات علمای غرب نیست بلکه همان راه آهن است»(مجله کاوه،شماره 1 مورخه22ژانویه1920.ص1)او اشتباه بزرگی مرتکب میشد و برداشتی بغایت سطحی ،مادی و فن زده از آن دنیای جدید داشت….
بعدها دیدم شاردن در سفرنامه اش صدها سال پیش،دقیقا به مواردی در نقاط مختلف ایران اشاره کرده که انگار روستای ما و خود ما را به تصویر کشیده یعنی،اولا در این چند صد سال، ذهن ما آدمها برعکس ظاهرمان، هیچ تغییری نیافته و تکان نخورده بود ! و ثانیا اینکه، بدبختی های مردم در همه جا، چقدر شبیه هم هستند هر چند خوشبختی شان ممکن است متفاوت باشد! شاردن مینویسد:«بر اثر انتشار خرافات و موهومات، مردم حتّى براى دفع شرّ از حيواناتشان به گردن آنها دعا می آويزند، يا به قفس پرندگانشان تعويذ می بندند درازى برخى از اين عزايم و طلسمات،گاهى به دوازده پا میرسد؛ حتی برخى،دعا را به چيزهاى بی جان می بندند، چنان كه دكانداران تعويذ و طلسم را به در دكان خود می آويزند تا محل كسب آنان از هرگونه گزند و زيان در امان، و بازارش گرم و مشتريهايش زياد باشد»(سفرنامه شاردن…ج1.ص۴۵۶)
البته تنها مردم ،گرفتار خرافات نبودند بلکه خودِ شاه صفی نیز چنین بود! او دچار بیماری سختی شد که اطبا چون از معالجتش درماندند بهانه آوردند كه«هم ساعت تاجگذارى پادشاه سعد نبوده و هم خطبه خوان اهليّت نداشته؛ بنابراين بايد دوباره تاجگذارى کند در نتیجه، اين بار محلّ تاجگذارى چهل ستون معيّن و شيخ الاسلام ديگرى براى خواندن خطبه انتخاب شد و مراسم تاجگذارى از نو تکرار شد» البته همین شاه خرافاتی چنان عیاش و شهوت ران بود که«در عرض سه سال اول سلطنتش افزون بر صد بار راه ميان كاخ سلطنتى را تا بيرون شهر قرق كرد تا حرمسرايش را براى گردش به آباديهاى خارج پايتخت ببرد»(سفرنامه شاردن…ج5.ص ۱۸۶۲)
وقتی در زمان ناصرالدين شاه وبا آمد چون مردم از وجود ميكروب وبا و قرنطینه کردن و محافظت جان خود در برابر ورود اين ميكروب موذى به داخل معده آگاه نبودند در نتیجه، به تعليمات و دستورات پزشكى جدید گوش نمیکردند«اكثريت، اسير دام خرافات و موهومات بودند، وبا را به نحوى توجيه میكردند كه آن عكس العمل كردار بدشان بوده که براى برانداختن مردم ناسپاس مأموريت دارد»!(تاریخ لرستان:روزگار قاجار…ص ۲۸۶)
هانرى رنه كه در زمان مظفرالدين شاه به ايران آمده مینويسد:«جمعيت ايران دائما رو به تقليل میرود. يكى از علل مهم اين تقليل، محيط رقت آورى است كه دختران را در صغر سن وادار به ازدواج مینمايند آنها مجبورند دورۀ شيردادن به كودكان را طولانى كنند و در نتيجه خيلى زود نشاط جوانى را از دست میدهند.عدم نظافت و آشنا نبودن با دستورات بهداشتى موجب توليد افكار موهوم و خرافاتى شده. در موقع بروز امراض مسريه، مانند طاعون، تيفوس، اسهال…به چيزهاى موهومى متوسل میشوند»(راوندی،تاریخ اجتماعی ایران…ج2.ص۵۴۰)
شاید اگر در مورد خرافات ما، کتابی نوشته شود به نظرم به مراتب حجیم تر و کلفت تر از تمامی کتابهایی خواهد شد که در مورد تاریخ علم و آگاهی نوشته شده، تاریخ نابخردی آدمیزاد، به مراتب گسترده تر از تاریخ خردمندی آنهاست…چنانكه، آب هميشه به پستى و گودی حرکت میکند، خرافات نیز همیشه بر افكار اشخاص حقیری استيلا می يابد كه بسبب ترس و جهل، افسرده و پژمرده شده اند آنان از ترس به خرافات چنگ میزنند تا در سایه آن امنیت و آرامش کذایی پیدا کنند!…
