گادتب: اهالی آزربایجان در درههای سرسبز و حاصلخیز آن بخصوص در حوضههای خوی و اورمیه در غرب و جنوب و اطراف تبریز و دره مرند و در شرق نیز حوالی سراب، اهر و اردبیل ساکن هستند.
در این محلها تراکم جمعیت تا حدی است که با هزینه پایین طالب کار هستند بسیاری دیگر نیز به خاطر بیکاری مجبور به کوچ به قفقاز شدهاند. فقط از رود آراز در جلفا و خود آفرین در طی یک سال مراوداتشان با پاسپورت مقداری بالغ بر حدود ۳۰ هزار نفر میگردد. اگر مراوداتشان از دیگر جاها نیز حساب گردد مقدار فوق بدون تردید ۲ و یا ۳ برابر میشود. این نشاندهنده وضعیت بد اقتصاد اهالی آزربایجان است. به خاطر اینکه خاک متعلق به شاه، خانها و بیگها هستند اهالی تحت شرایط بسیار سخت بعد از آبیاری و برداشت مقدار هشتاد درصد، آن را به حکومت و صاحبان اراضی میدهند. وظایف سخت سربازی هم منحصراً به روستاییان تحمیل میگردد.
آزربایجان با قفقاز و به واسطه دولت عثمانی و ترابزون با اروپا مناسبات تجاری دارد. به روسیه بهطور عمده میوه خشک، پنبه، پوست، پشم و قالی و فرغان و انواع منسوجات ابریشمی و غیره و همچنین گندم صادر میگردد.
از روسیه به آزربایجان مواد زیر وارد میشود: آهن، مس، سرب، قلع، پولاد ساختهشده، کبریت، چای، شکر و سایر اشیاء بقالی، و بهصورت قاچاق نیز اجناس مختلف تفنگها و فشنگها رولور.( براساس کتاب: آزربایجان- اوضاع جغرافیایی و تقسیمات سیاسی اداری)
دکتر توحید ملک زاده – ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۸