ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: تلفظ صحیح کلمه خلج در زبان ترکی از دو واژه عامیانه ترکی (قال-آچ) گرفته شده است، محمود کاشغری خلج یا همان قال آچ ها را اوغوز میداند .
فرض بر این است که خلج ها استفاده از زبان خود را رها کرده و در انبوه مردم افغانستان مستحیل(حل) شدند ولی ترکان خلجی که در ایران هستند هنوز هم به زبان ترکی صحبت میکنند .
این لهجه از زبان ترکی که منحصر به کشور ایران می باشد توجه دانشمندان ترک شناش جهان را به خود جلب کرده است.
طبق بر آوردی که در سال ۲۰۰۰ میلادی صورت گرفته حدود پنجاه هزار نفر ترک خلج در شمالشرق شهر اراک در استان مرکزی و نیز پراکندگی اندکی در برخی مناطق استان قم دارند.
ترکی خلجی شباهت بسیار به ترکی آذربایجانی دارد لیکن کلمات ترکی باستان بصورت انحصاری در این لهجه بوفور یافت می شود و در حقیقت این لهجه از ترکی را تبدیل به پلی برای محققان ترکی باستان برای نیل به ترکی مادر کرده است.
طبق نظریه نوع بندی بر اساس شیوه مکتوب، ترکی به سه دوره تقسیم می شود:
۱- ترکی باستان: شامل زبان گوک تورک،اویغوری وقرقیزی باستان
۲-ترکی میانه دارای سه شاخه زیر:
الف- دوره تثبیت زبان ادبی ترکی اویغوری و پیرایش متون مانوی و بودائی
ب- دوره زبان ادبی ترکی چاغاتای
پ- دوره زبان ادبی ترکی اوغوزی و قبچاقی
۳- ترکی نوین، شامل همه زبان های ترکی معاصر .
در حقیقت دانشمندان ترک شناس قبل از معطوف شدن به وجود لهجه ترکی خلجی در ایران ناچار بودند برای تحقیق در دوره های ترکی باستان و میانه به کتب مکتوب و سنگ نوشته ها و اسناد تاریخی استناد نمایند ولی لهجه ترکی خلجی به عنوان شاهدی زنده در مقابل دانشمندان قرار گرفت.
البته ترکی باستان یک زبان مرده همانند زبان اوستایی نیست زیرا که تورکی معاصر ادامه منطقی همان شیوه است. در حالیکه اکثر زبانهای مرده مثل اوستایی نه از زبان دیگر ریشه گرفته آند و نه در زبان دیگری اداوه یافته‌اند
