ترکیب جمعیتی – ائتنیکی اورمیه در ۱۵۰ سال پیش براساس سند معتبر

گادتب: با بررسي اين آمار معلوم مي‌شود كه در دوره مورد بحث تورک‌ها نزديك به ٩٢ درصد جمعيت شهر اورميه و ٦٥ درصد پيرامون آن را تشكيل می‌داده‌اند.

در کتاب دائره المعارف و ثبت سالانه آمریکائی حوادث مهم سال (The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year) جلد ٨، سال ۱۸۶۸ به نقل از مونیتور (Moniteur) چاپ پاریس فرانسه در اکتبر سال ۱۸۶۷ آماری درباره ترکیب جمعیتی قومی و دینی شهر و ناحیه اورمیه داده شده است. همانگونه که معلوم است میسیونرهای مسیحی و هئیتهای سیاسی اروپائی در دوره مذکور، حضور بسیار موثر و فعالی در غرب آزربایجان داشتند و به ویژه علاقه‌مند به تبیین ترکیب جمعیتی – ملی و تغییر و مهندسی آن به نفع گروههای مسیحی و علیه تورکهای مسلمان بودند. با این وصف می‌توان گفت که احتمال بزرگ‌نمائی شمار تورک‌ها در این آمار وجود ندارد و در نتیجه آمار مذکور تصویر کمابیش قابل قبولی از ترکیب جمعیتی – ائتنیکی اورمیه و پیرامون آن در سال‌های مذکور را بدست می‌دهد. با بررسی این آمار معلوم می‌شود که در دوره مورد بحث تورک‌ها نزدیک به ٩٢ درصد جمعیت شهر اورمیه و ۶۵ درصد پیرامون آن را تشکیل می‌داده‌اند.

تحلیل آمار داده شده

طبق این منبع جمعیت کل ناحیه اورمیه ١٢۵٠٠٠ نفر، شامل ٩٣۵٠٠ نفر در حومه (مرکب از ٣۶٠ روستا) و ٣١۵٠٠ نفر در خود شهر بوده است. جمعیت شهر اورمیه در متن انگلیسی احتمالا در خطا تایپی و به سبب شباهت عدد ۵ انگلیسی به ٨ انگلیسی به صورت ٣١٨٠٠ ثبت شده که نادرست است. جمعیت صحیح ٣١۵٠٠ با کم کردن جمعیت حومه ٩٣۵٠٠ از جمعیت کل ١٢۵٠٠٠ بدست می‌آید.

در شهر اورمیه آسوری‌ها مرکب از ٢٠٠ کلدانی کاتولیک و ۶٠٠ نستور، جمعا ٨٠٠ نفر بوده‌اند. همچنین یهودیان ١٠٠٠ نفر ذکر شده‌اند.

سنیان شهر اورمیه ١۵٠٠ نفر داده شده‌اند که محتملا همه از تورک‌های سنی بوده‌اند. تا سال‌های اخیر تورک‌های سنی اورمیه، سلماس و… در آمارها اغلب به صورت کرد نشان داده می‌شدند. علاوه بر آن در تمام قرن نوزده تا نیمه دوم قرن بیستم، شهر اورمیه دارای اهالی کردزبان قابل ذکر نبوده است. در طول این دوره طولانی حضور کردها در این شهر به صورت محاصره کنندگان و مهاجمین به شهر، در دور‌ه‌های شیخ عبیدالله، سیمیتقو، حکومت دموکرات آزربایجان، سال‌هاى انقلاب اسلامی و… بوده است. جمعیت کرد داخل شهر، پدیده ناشی از مهاجرت در سال‌های بعد از انقلاب جمهوری اسلامی است. با این‌همه ما نصف ١۵٠٠ سنی مربوطه را تورک و نیمه دیگر آن را کرد قلمداد کردیم.

جمعیت شیعیان (تورک) شهر ٢٨ نفر ذکر شده که اشتباه تایپی است و صحیح آن ٢٨٠٠٠ است. در این آمار قزلباشان و یا علویان تورک محتملا به سبب آنکه در ترکیب شیعیان آمده‌اند، جداگانه ذکر نشده‌اند.

در حومه شهر، تعداد ارمنیان ١٠٠٠ نفر (در ۴ روستا)، آسوریان ٢٠٠٠٠ نفر که بین ١۵٠٠ تا ٢٠٠٠ نفر آنها کلدانی کاتولیک بوده‌اند، کردها ٧۵٠٠ (در ٣٠ روستا) و تورک‌ها ۶٠٠٠٠ نفر (در ٢١۵ ) روستا آمده است.

٢١ روستا با جمعیت کل ۶٠٠٠ نفر نیز روستاهائی با ترکیب جمعیتی مختلط از آسور کلدانی، ارمنی و محمد ذکر شده است. محمد می‌تواند شامل تورک و کرد باشد. در گذشته در منطقه برخلاف روستاهای مختلط تورک و مسیحی (آسور، ارمنی)، روستاها مختلط کرد و مسیحی چندان معمول نبود. بنابراین محمدی‌های مذکور در روستاهای مختلط به احتمال زیاد تورک هستند. با اینهمه ما جمعیت ۶٠٠٠ نفر مذکور را بین چهار عنصر تورک، کرد، ارمنی و آسور به طور مساوی تقسیم کردیم.

خلاصه: با این وصف، داد هها فوق را م یتوان به شکل زیر خلاصه کرد.

ترکیب قومی – دینی جمعیت شهر و ناحیه اورمیه در سال ١٨۶٧:

تورک: ٩١،٩ درصد (شهر)، 65 درصد (حومه)، 67،1 درصد (کل ناحیه)

یهود : ٣،٢ درصد (شهر)، ٠ درصد (حومه)، ٠،٨ درصد (کل ناحیه)

آسور : ٢،۵ درصد (شهر)، ٢٣ درصد (حومه)، ١٧،٨ درصد (کل ناحیه)

کرد: ٢،۴ درصد (شهر)، ٩،۶ درصد (حومه)، ٧،٨ درصد (کل ناحیه)

ارمنی: ٠ درصد (شهر)، ٢،٧ درصد (حومه)، ٢ درصد (کل ناحیه).

منبع:

The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year …, Volume 8; Volume

۱۸۶۸, pages 621/ 622