دکتر توحید ملک زاده: اورمیه در دوران امپراطوری ترکان صفوی

گادتب: در ابتدای سلطنت دودمان صفوی حکومت اورمیه در دست علی سلطان ذوالقدر از ترکان آذربایجانی بود که جهت حکومت بر شهر و حفظ مرزهای غربی آذربایجان به این سمت انتخاب شده بود.

با حکومت شاه اسماعیل صفوی گوگجه سلطان قاجار از سرداران قاجار به سمت  والی اورمیه انتخاب شد. در دوران سلطنت شاه اسماعیل( 911ق ) صارم کرد از طرف عثمانی به اورمیه حمله کرده که با تلاش بایرام خان قرامانلو و خادم بیک مشهور به خلیفه الخلفا دفع شر شد و منطقة اورمیه تا مدتها از دست اندازی کردها که از سوی عثمانی می آمدند آسوده شد.

در دوران پر حادثه صفوی شهر اورمیه در معرض تاخت و تاز عشایر کرد و قوای مسلحة عثمانی بود. سال 987 ق. سال بسیار بدی برای اورمیه بود بطوریکه عشایر کرد و قوای عثمانی پس از سال ها صلح با دولت صفویان در آذربایجان غفلتاً بر سر حسین خان سلطان خبوشلو و محمود سلطان روملو تاخته و قلعه های توپراق قلعه ، گویرچین قالا ، و اورمی و حتی خوی و سلماس را به تصرف خود درآوردند. تا اینکه قوای امدادی ترک قیزیلباش از تبریز به سوی غرب آذربایجان حرکت کرد و اکراد نتوانستند مقاومت کنند و فرار کردند. همین رفت وآمد قشون طرفین به قدری بر غرب آذربایجان مهلک بود که کل غرب آذربایجان تخریب شد و این مسأله تا حکومت شاه عباس پابرجا بود. شاه عباس پس از نشستن بر تخت سلطنت  علیمردان خان را به حکومت اورمیه برگزیده و جهت عقب راندن عثمانی ها از آذربایجان اقداماتی کرد. از جمله اسکان سلحشوران مسلح افشار در غرب آذربایجان که مدافع مرزهای آذربایجان باشند.

ورود ترکان افشار به اورمیه به ریاست کلبعلی خان افشار

با اوضاع نا بسامان غرب آذربایجان و تاخت و تاز روزانه عشایر کرد به اورمیه و سلماس حضور قوای منظم سپاهی و مستحکمی از ایلات غیور ترک آذربایجانیان در غرب آذربایجان مد نظر شاه عباس قرار می گیرد و با رشادتهای طایفة افشار در تصرف بغداد کلبعلی خان ایمانلوی سلطان افشار مشهور به ایپ قیران به ریاست ایل افشار انتخاب شده و به فرمان شاه عباس به سوی اورمیه حرکت می کنند. ایل افشار با هشت هزار خانوار و با طایفه های زیر در محال های زیر اقامت می کنند:

قارا ائولی معروف به گوندوزلو در محال دول

قیرقلو در روضه

کوهکولو در نازلو

ایمانلو و قسمتی از ارشلو و قاسملو در حومه اورمیه

ارشلو در اشنویه  و سولدوز

قاسملو در صایین قالا افشار

از اولین اقدامات کلبعلی خان ایمانلوی افشار در اورمیه تأدیب عشایر سرکش در مرزها و تخریب لانه های فساد آنان در کوهستان های غرب آذربایجان بود که وی در این امر مهم هم موفق گردید. از مهمترین جنگهای وی با اکراد جنگ انهر بود که در آن جنگ کل عشایر آمده از مناطق مرزی عثمانی شکست خوردند. کلبعلی خان برای امنیت مردم اورمیه قلعة اورمیه را  که  در دورة صفویه تخریب شده بود را با اصول مهندسی محکم کرد و سران افشار در محلات بیرون ودرون شهر عماراتی  بنا کردند. در ایام حکمرانی کلبعلی خان افشار، اشرار چنان ضرب شستی از افشاردیده بود که روسای عشایر از حدود حکاری تا حدود سردشت و پیرانشهر قدرت هیچگونه عمل و جنبشی را نداشتند.

19 اسفند 1397