ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: انقلاب مشروطیت آغازی بود بر نابودی حکومت ترکان در ایران و در تغییر سلطنت از ترکان قاجار به رضاخان پهلوی، آذربایجان باز هم مرکز ضد قاجار شد. حاج رحیم تاجر قزوینی که در تبریز سردمدار این جریان بود در تهران با عده ای از یارانش در مدرسه نظام گرد هم امدند و با برپایی چادر مرکزی به نام «کمیسیون متحد نهضت ملی آذربایجان» ایجاد کرده به مخالفت با قاجاریه فریاد بلند کردند.
در آن زمان آذربایجان به عنوان مهد مشروطه در افکار عمومی شناخته می شد بنابراین پیشقراول بودن آذربایجان در حمایت از انقراض قاجاریه بسیار مهم بود. قبلا رضاشاه برای تغییر سلطنت مهره چینی های زیادی انجام داده بود. از جمله در آذربایجان امیرلشگر عبدالله خان امیر طهماسبی را به مدت سه سال والی آذربایجان کرده بود.
رضاخان قبلا برخلاف سنتهای حاکم در دودمان قاجاریه اجازه استقرار محمدحسن میرزای ولیعهد را در تبریز به عنوان والی آذربایجان نداده بود. سرلشکر عبدالله خان امیرطهماسبی( ۱۲۶۰-۱۳۰۷) افسر برجسته دیویزیون قزاق و فرمانده گارد مخصوص احمدشاه بود که علیرغم شرکت در کودتای رضاخان توانست در جرگه یاران نزدیک رضاخان قرار گیرد.
اواخر شهریور ۱۳۰۱ اندک زمانی پس از سرکوب سیمیتقو بعد از یک دوره کوتاه تنزل رتبه با درجه امیرلشکری به ریاست لشکر آذربایجان منصوب شد. وی اقدامات مهمی از لحاظ توسعه لشکر و کارهای عمرانی انجام داده بود. وی در جلب اشخاص مهارت عجیبی داشت و با نطق خود مردم آذربایجان را تهییج کرده و بدون صرف دیناری کارهای عمرانی بدست خود مردم انجام می داد. وی با سران عشایر و ایلات طرح دوستی ریخت و با زبان گرم و نرم خود آنها را خلع سلاح کرد.
در خلال دو اقدام نظامی اعزام نیرو به اردبیل و قرهجه داغ( اهر) که به جلب و اعزام سردار عشایر به تهران منجر شد برخورد نظامی حادی پیش نیامد ولی از اواخر ۱۳۰۱ رویارویی با شاهسونها شدت گرفت و در اثر عملیاتی که تحت فرماندهی سرهنگ ابوالحسن خان پورزند صورت گرفت یکی از پسران حضرت قلی خان خوجالو کشته شد و قوای جوادخان فولادلو نیز منهدم گشت.
در پی این عملیات که با کشته شدن نجف قلی خان آلارلو به نیرنگ و خدعه نظامیان به پیش آمد وضعیت شرق آذربایجان بحرانی شد و در نتیجه اقدامات او تعدادی از سران عشایر از جمله نصرت الل خان یورتچی، رشیدالملک خلخالی و بیوک خان سردار نصرت تسلیم قوای دولتی شدند.
در اواسط بهار ۱۳۰۲ در حالیکه خلع سلاح شاهسونها ادامه داشت با مقاومت عشایر فولادلو اردوی نظامی ابوالحسن خان پورزند روی به جانب خلخال نهاد و در رشته برخوردهایی که روی داد تعدادی از سران فولادلو کشته و دستگیر شدند. از میان دستگیر شدگان نیز کسانی چون امیر عشایر و فیروزخان امیر فیروز در مراحل بعد اعدام شدند.
قتل اقبال السلطنه پایانی بود بر قلع و قمع قدرتهای محلی آذربایجان. امیرطهماسبی مدعی است که اقبال السلطنه درصدد بود با همکاری ترکیه آذربایجان را از ایران جدا کرده و با انضمام به آذربایجان شمال ارس در مقابل روسها بایستند. ادعایی که هنوز به اثبات نرسیده است.
مخبرالسلطنه هدایت در این باره می نویسد: « در تبریز از مکنت اقبال¬السلطنه نقدا و جنسا حکایتها شنیده بودم. در مسافرتهای ناصرالدین¬شاه در خاک روسیه از شاه استقبال می کرده است. این فتح، صندوقخانه وزارت جنگ را اباد کرد. مدرس خواست راجع به اموال اقبال¬السلطنه استیضاح کند جنجال داخل و خارج مجلس مجال نداد و کسی نپرسید خزانه ماکو، کو.» لشکر شمالغرب اسفند ۱۳۰۲ طی اعلامیه ای رسمی اقدامات خود را به شرح زیر اعلام کرد:
۱- تامین امنیت ساوجبلاغ ( مهاباد فعلی) که هنوز پاره ای از عشایر آن در برابر دولت تمکین نداشتند
۲- تصفیه مالیات چندین ساله
۳- مسترد کردن قراء مغضوبه
۴- تاسیس خط اشنویه
۵- اسکان عشایر شاهسون و خلع سلاح آنان
۶- پایان حکمفرمایی اقبال السلطنه با دستگیری وی در ۲۹ میزان ۱۳۰۲
۷- تصرف قلعه کاظم داشی به تاریخ ۲۵ اذر ۱۳۰۲ و قتل وی
۸- افتتاح راه شوسه خوی به ماکو در ۸ اسفند ۱۳۰۲
پس از بازگشت از خوزستان و سرکوب شیخ خزعل سفر به آذربایجان آوردن امیرطهماسبی به تهران در برنامه کاری سردار سپه قرار گرفت. امیرلشکر عبدالله خان امیرطهماسبی که با توجه به اقداماتش در بین آذربایجانیان محبوب القلوب بود به تهران اورده شد تا در جلب حمایت ترکان آذربایجانی از رضاخان اقداماتی انجام دهد. سفر رضاخان به آذربایجان در خرداد ۱۳۰۴ آخرین چک لیست وی برای انهدام نظام قاجاریه بود. دو ماه پس از سفر رضاخان به آذربایجان سیل تلگرامها و نامه های اهالی آذربایجان برای خلع قاجاریه به تهران سرازیر شد. ۷ آبان ۱۳۹۷
