زبان و گویش تهران قدیم؛ تهران منطقه ترک نشین بوده است

گادتب: به استناد منابع تاریخی، مردم ری و تهران قدیم، غالباً به زبان تورکی آزربایجانی (اُغوزی) سخن می گفتند و نوع گویش آن، گویشی است که در شهرهای اطراف تهران و تورک های قزوین، همدان، ساوه، اراک، قم و شهریار و دماوند و تورکان غرب استان سمنان و… بدان سخن می گویند.

البته مردمانی به زبان تورکی خلجی نزدیک به زبان تورکی اُغوزی نیز در آن ساکن بوده اند. در کنار ترکان، اقلیت هایی چون تاجیک و… نیز می زیستند.

مهران باهارلی (پژوهشگر تاریخ) در این باره می نویسد: “سابقه ترکان بومی تهران و ری به دوره غزنویان و سلجوقیان و حتی بسیار پیش از آن به دوره ساسانی که ویستام (بسطام) دایی هرمز ترکزاد پادشاه ترک ساسانی دولتی در این منطقه تاسیس نمود بر میگردد. در دوره پس از اسلام، اکثر پادشاهان‌ سلجوقی‌ نیز، ری‌ را به‌ عنوان‌ پایتخت‌ خود انتخاب‌ می‌کردند.”[1]

پس از اینکه اولین شاه سلسله قاجار تصمیم گرفت ناحیه ای در شمال شهر ری (تهران امروزی) را بعنوان پایتخت خود برگزیند، زبان مردم نیز زبان بومی و حکومتی باقی ماند تا اینکه تغییر زبان اصیل مردم تهران از تورکی به فارسی دری، از زمان فتحعلی شاه قاجار و در دربار وی اتفاق افتاد و از دوره پهلوی ها، این زبان و گویش (فارسی دری) فراگیر شد و از آن موقع تا به امروز، این موضوع پنهان نگه داشته شده است؛ بطوری که امروز اغلب مردم تهران چیزی از این مسئله نمی دانند.

از دیگر آثار و منابع مکتوبی که تورک بودن تهران تا دوره پهلوی را به اثبات می رساند، “تحقیقات دکتر م. پناهیان است که بر اساس ده جلد ‘فرهنگ جغرافیای ایران’ از انتشارات ستاد ارتش، سال 1328-31 مجموعه ای در چهار جلد به نام ‘فرهنگ جغرافیای ملی تورکان ایران زمین’ همراه یک جلد حاوی نقشه، فراهم آورده و در سال 1351 در خارج از کشور به چاپ رسانیده است [2] که از وجود حداقل 209 روستای ترک در تهران و اطراف آن خبر داده است.  با این اوصاف می توان گفت که تمامی یا اغلب روستاهای تهران تورک بوده اند.

سیدمجتبی موسوی

پاورقی:

1- پیدایش لهجه تهرانی زبان فارسی – مهران باهارلی 2- بحران هویت – حسن راشدی