ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: یکی از نتایج سفر اول ناصرالدین شاه به فرنگ، صندوق عدالت بود. او با نیتِ خیر می خواست آن را در شهرهای ایران نصب کنند تا کسانی که شکایت دارند خود شاه مستقیم از آن اطلاع یابد و دادشان را بستاند. اما در تهران به قول مخبرالسلطنه «از بس اراذل و اوباش، اراجيف در صندوق انداختند، صندوقها را كندند و موقوف شد». ( خاطرات و خطرات…ص75) و در شهرستانها نیز مدتها گذشت، اما شکایتی به صندوقها انداخته نشد! شاه مملکت خیلی خوشحال شد که «بحمد اللّه اتباعش عریضه و شكايتى ندارند». ( ايران و قضيه ايران…ج1ص 604) اما کاشف به عمل آمد که حاکمان در ولایات چند نفر از عمال خود را در اطراف صندوقها گذاشته بودند تا هر کسی به صندوقها نزدیک شد، با پس گردنی و شلاق مواجه گردد! در نتیجه، کسی جرأت نزدیک شدن به صندوقها را نداشت!گویی زنجیر عدل انوشیروان بوده که در تمام عمر تنها یک الاغ جرأت پیدا کرد تا خود را بدان بساید!
در واقع، همین صندوق عدالت است که بعدا تبدیل به وزارت عدلیه می گردد.(چهل سال تاريخ ايران…ج2ص 470) اما آن صندوق یا عدلیه بعدها نیز نتوانست جلوی تعدی حکام بر رعایا را بگیرد، چون قرنها خو گرفته بودند و به قول وقايع اتفاقيه «راه اداره كردن اين ملت ايجاد وحشت است و شكم پاره كردن و سر بريدن و لاشه از ديوار آويختن و اين مردم، نانِ بخور و نميرى می خواهند و امنيتى در حد گاوان و گوسفندان و در جامعه اى كه سطح فهم و فرهنگ در اين حد تنزل است، دم از آزادى و رفاه و مساوات زدن اگر بازى كردن با آتش نباشد حداقل آئينه دارى است در محلت كوران» (وقايع اتفاقيه، مقدمه…ص19)
چرا آن صندوق (وزارت عدلیه) مانند خیلی از نهادهای دیگر در ایران جا نیفتاد؟ چون فقط خود صندوق آمده بود و پشت آن فرهنگسازی و خیلی چیزها که باید باشد، نبود و استواری و حیات صندوق عدالت نیز بسته به آنهاست! نه تنها ذهن و روح مردم آماده نبود، بلکه خود حاکمان در ولایات، بزرگترین مانع آن بودند. از آنجا که انتخاب حکام در این ملک بر اساس شایستگی نبود، که سیاوش وار از آزمون آتش گذرانده شده باشند، بلکه ولایات در مقابل اخذ مبلغی توسط شاه فروخته می شد. به عنوان نمونه، ظل السلطان (پسر شاه) 34سال حاکم ستم پیشه اصفهان بود. زمانی که صندوق عدالت در اصفهان نصب شد، مردم از ترس او به صندوق نزدیک نمی شدند و عرایض خود را در شهرهای زیارتی به صندوق می انداختند. او به زور، مبلغ هنگفتى از یکى از تجار اصفهان وام گرفت و آن را پس نداد. تاجر بیچاره ناچار به تهران آمده، به ناصرالدین شاه شکایت کرد. شاه ضمن دستخطى به ظل السلطان مؤکداً امر کرد که طلب شاکى را هر چه زود‌تر بپردازد. تاجر خوشحال و امیدوار برگشته دستخط شاه را به ظل السلطان داد، شاهزاده پس از دیدن دستخط شاه به شاکى می گوید: تو باید دل شجاعی داشته باشی که از شاهزاده اى مثل من به شاه شکایت می کنی، من باید دل تو را ببینم. سپس به جلاد دستور می دهد شکم شاکى را بدَرَند و دل او را در سینى مخصوص بیاورند و جلاد چنین می کند! و بعدها وقتی هم انقلاب مشروطیت صورت می گیرد همین ظل السلطان طرفدار مشروطه می گردد!
و همیشه چنین است که وقتی از صندوق عدالت، عدالت بیرون نمی آید، خشم مردم از لوله تفنگ بیرون می آید. در نتیجه، وقتی با فشار ماشه اى آتشِ خشمِ رعيت بر سينه شاه بابا پاشید، قاتل (میرزا رضای کرمانی) در استنطاق خود گفت: «سالهاست سيلاب ظلم بر عامه رعيت جارى است…مگر اين مردم بيچاره بنده خدا نيستند؟ قدرى پايتان را از خاك ايران بيرون بگذاريد، در بلاد قفقاز، عشق آباد و خاك روسيه هزار هزار رعيت بيچاره ايرانى ببينيد كه از وطن عزيز خود از دست تعدى و ظلم فرار كرده، كثيف ترين كسب و شغل را از ناچارى پيش گرفته اند… آخر اين گله هاى گوسفند شما، مرتع لازم دارند كه چرا كنند، شيرشان زياد شود كه هم به بچه هاى خود بدهند، هم شما بدوشيد، نه اينكه متصل تا شير دارند بدوشيد، شير كه ندارند گوشت تنشان را بكلاشيد» ( وقايع اتفاقيه…ص10)
اما تفنگ به عدالت منتهی نمی شود و از لوله آن نه زندگی که همیشه مرگ می آید و چنین نیز شد، که، پس از قتل ناصرالدین شاه نه عدالت که ناامنی ها و هرج و مرج چنان شد که مردم بر امنیت دوران شاهِ شهید حسرت می خوردند و اتابک امین السلطان در زندان به قاتل گفت: «مردك تو با كشتن ناصرالدين شاه مگر انوشيروان عادل بر دروازه شهر برای حكومت كردن آماده ساخته بودی كه دست به چنين عملی زدی…؟!» وقتی از قاتل پرسیدند دیگران به تو ظلم کردند، چرا شاه را کشتی؟ گفت می خواستم به ریشه بزنم…
اما ریشه ظلم آنجا نبود که میرزا رضا نشانه گرفت، بلکه در پسِ ذهنِ میلیونها رعایا بود و عدالت نه از لوله تفنگ که از دارالفنون بیرون میآید.
