فرهاد توفیق: نگاهی به مناطق ترک نشین همدان در اراضی تاریخی آذربایجان

گادتب: استان همدان یکی استان های هفتگانه کشور با اکثریت نسبی تورک زبان است که درجنوبی ترین نقطه ی آذربایجان واقع شده است.

به طورکلی ملت تورک در نیمه ی شمالی استان واقوام غیر تورک (علی الخصوص لر زبانان) درنیمه ی جنوبی استان ساکنند.

شهرستان‌ بهار:

شهرستان بهار با جمعیتی بالغ بر ۱۲۳۰۰۰نفر درشمال غربی استان واقع شده است.این شهرستان از گذشته محل سکونت ایل تورک بهارلوبوده است.اکثربهارلوها به تیره های ایل تورک بیگدلی شاملو منتصب هستندکه درعهدصفویه ازشمال شام وجنوب آناطولی به آذربایجان مهاجرت کردند.ایشان در ابتدای ورودشان به منطقه با عنوان شاملو مطرح می شدند وسپس به واسطه سکونت درمنطقه بهار، به بهارلو معروف شدند.همچنین برخی ازبهارلوها بیگدلی نبوده واز بقایای تورکان سلجوقی درآذربایجان هستند.

اکثریت مطلق اهالی شهرستان به زبان تورکی آذربایجانی بالهجه ی بهاری سخن میگویند؛ بهاری یکی از گونه های لهجه ی تورکی همدانی است که مختص این منطقه می باشد.همچنین در برخی از نقاط شهر بهار اقلیتی کوچکی از فارس زبانان مهاجر ساکنند وتعداد انگشت شماری از روستاهای این شهرستان که مشرف به استان کردستان هستند کردنشین میباشند.

شهرستان کبودراهنگ:

نام اصلی وقدیمی این محل،درتورکی کورنگ است. این شهرستان وسیع ترین شهرستان استان همدان است که درشمال این استان و درجوار استان زنجان واقع شده است.

این منطقه درگذشته سکونتگاه اصلی خاندان تورک قزلباش “قاراگوزلی”بوده است.این خاندان از دو تیره عاشقلی و حاجیلی تشکیل می شده است که طبعا زمین داران ومالکان این منطقه محسوب می شدند.

اکثریت قریب به اتفاق اهالی شهرستان را تورکزبانان تشکیل می دهند هرچند تعداد اندکی روستای کردزبان نیز درشهرستان وجود دارد.

شهرستان اسد آباد:

این شهرستان از چهار قوم تورک،فارس،کرد ولر تشکیل شده است.بخش بزرگی از روستاهای شهرستان تورکنشین می باشندو از عمده ترین مراکز جمعیتی تورکان میتوان روستا های جنت آباد، بادخوره و آجین را نام برد. تورکزبانان این شهرستان عمدتا از ایل تورک افشار هستند که احتمالادر دوره افشاریه در این منطقه ساکن شده اند؛از این رو به‌ این منطقه اسدآباد افشار و دشت افشار(آوشار دوزو) نیز گفته می شود.

شهرستان تویسرکان:

شهرستان در دامنه ی جنوبی کوهستان الوند واقع شده است. در واقع اکثریت نفوس شهرستان شامل لک ها ولر ها می شوندو درکنار آن اقلیتی از فارس زبانان وتورکزبانان و کردزبانان حضور دارند.

شهرستان رزن:

این شهرستان باجمعیتی حدود صد هزار نفر درشمال استان همدان ودر مجاورت استان قزوین واقع شده است. بخشی از جنوب شهرستان ،شامل منطقه تاریخی خرقان(قاراقان) می شود که بین سه استان: همدان،مرکزی وقزوین تقسیم شده است. منطقه قاراقان،خود شامل سه قسمت می شود: قاراقان بکیشلی،قاراقان آوشار و قاراقان قوتلی. بخشی ازاین ناحیه درگذشته محل اسکان ایل تورک شاهسون بغدادی بوده است.

زبان اهالی شهرستان تماما تورکی آذربایجانی با لهجه همدانی و خرقانی است.

شهرستان ملایر:

این شهرستان درجنوب استان همدان واقع است.درخودشهر ملایر اکثریت بافارس زبانان است که فارسی را با لهجه ملایری صحبت می کنند که به گویش لری شباهت زیادی دارد.در روستاهای شهرستان نیز به زبان های تورکی،لری،لکی و فارسی سخن گفته می شود. یکی از مراکز عمده تورکها درشهرستان ملایر،شهر ده هزار نفری ازندریان(ازن دریان) است.

شهرستان فامنین:

نام اصلی این شهرستان در زبان تورکی پامبوخلی به معنای پنه زار است که در دوران پهلوی و درپی سیاست های فاشیستی و تورکستیزی رضا خان به این نام جعلی تغییر کرده است. دشت پامبوخلی درشرق همدان واقع است ومنطقه ای حاصلخیز است. زبان کلیه اهالی شهرستان تورکی آذربایجانی است.

شهرستان همدان:

که در منابع تاریخی با اسامی اکباتان و هکمتانه آمده است.همچنین این شهر حدود یک قرن پایتخت امپراطوری مقتدر تورکان سلجوقی بوده است.

شهرستان همدان از دوبخش شراء و مرکزی تشکیل یافته است که از این میان بخش شراء به مرکزیت قهاوند تماما تورکنشین است و اغلب روستاهای بخش مرکزی تورکنشین وتعدادی نیز لرنشین هستند.

خودشهر همدان ،شهری چندقومیتی است و از اقوام متعددی از جمله تورک،فارس،لر،کرد ویهودی تشکیل شده است‌ ولی اکثریت نسبی با تورک زبانان است‌ و سایر اقوام دراقلیت هستند.

تورکان همدان به لهجه ی تورکی همدانی صحبت می کنند؛ لهجه همدانی اززیرشاخه های تورکی آذربایجانی محسوب می شودکه ازلحاظ زبان شناختی بالهجه خمسه ای وسونقوری قرابت دارد.