ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال مجدد جمهوری آذربایجان، دولت جمهوری اسلامی ایران در قبال حوادث مهمی که در همسایگی آن در جریان بود، برای مدتی دچار سردرگمی و بلاتکلیفی شده بود. از یکسو خطر بزرگ کمونیسم از میان رفته و دولت‌های جدیدی از جمله جمهوری آذربایجان با جمعیتی اکثرا مسلمان و شیعه به جمع همسایگان ایران افزوده شده و از دیگر سو احساسات و آگاهی ملی در میان هم تباران ترک این جمهوری در جنوب رود ارس به سرعت در حال رشد بود.
در آن زمان که حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی ریاست جمهوری کشور را بر عهده داشت، مرکزی با عنوان “مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری” به ریاست سعید حجاریان در تهران فعالیت خود را آغاز کرد تا بتواند سیاست ایران در قبال جمهوری‌های تازه تأسیس یافته، به ویژه جمهوری آذربایجان و جنگ قره‌باغ تعیین کرده و در اختیار مجریان قرار دهد. در همین راستا دکتر جواد هیئت مدیر مسئول مجله وارلیق که از اعتبار زیادی نیز در میان سیاستمداران وقت دولت آذربایجان برخوردار بود به مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری دعوت شد. بر اساس آنچه که مرحوم دکتر هیئت نقل می‌کرد، آقای حجاریان و همکاران او به دنبال یافتن پاسخ برای دو سوال اساسی بودند. سوال اول این بود که دولت ایران چه سیاستی باید در قبال جمهوری آذربایجان اتخاذ کند؟ دوم اینکه ملی گرایی در میان “آذری‌های ایران” به سرعت در حال رشد است. چگونه می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد؟
دکتر جواد هیئت در پاسخ به سوال اول می‌گوید که ایران به‌حق در قبال اتحاد جماهیر شوروی سیاست تدافعی اتخاذ کرده بود. اما دیگر شوروی فروپاشیده و دلیلی وجود ندارد که در قبال جمهوری‌های تازه تأسیس به ویژه جمهوری آذربایجان سیاستی تدافعی و یا خصمانه در پیش گرفته شود. بنابراین ایران باید روابط دوستانه و برادرانه‌ای با دولت و مردم جمهوری آذربایجان داشته باشد. به علاوه، اکثریت قریب به اتفاق مردم آذربایجان تحصیل‌کرده و با سواد هستند و سال‌ها تحت حاکمیت یک نظام بی‌دین زندگی کرده‌اند. بنابراین اگر ایران قصد آموزش مسائل دینی را دارد، نباید به آذربایجان آخوند بفرستد، بلکه باید متخصصین امور دینی در حد اساتید دانشگاه به آنجا بفرستد. همچنین در جنگ قره‌باغ دولت ایران باید در کنار مردم مسلمان آذربایجان قرار گرفته و از آنها دفاع کند.
دکتر هیئت در پاسخ به سوال دوم، پرسشی مطرح می‌کند که آیا شما ترک‌ها را به عنوان “ملت” قبول می‌کنید؟ اگر به عنوان یک ملت قبول دارید، پس باید حقوق ملی آنها را به رسمیت بشناسید و زبانشان را رسمی کنید. ولی اگر به عنوان ملت قبول ندارید پس چه واهمه‌ای از رشد ملی‌گرایی دارید؟
این اولین و آخرین باری بود که دکتر هیئت به مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری و موسسات مشابه دعوت شد. از آن پس سیاست ایران در قبال جمهوری آذربایجان با مشورت با افرادی چون عنایت رضا، پرویز ورجاوند و اصغر فردی تعیین گردید و ایران نه تنها اتحاد سیاسی با ارمنستان را به آذربایجان ترجیح داد و در جنگ قره‌باغ از ارمنستان حمایت کرد، بلکه با تغییر دادن نام بخشی از آذربایجان به استان اردبیل و فشار روز افزون بر فعالیت‌های فرهنگی ترک‌ها در ایران، هم در سیاست خارجی و هم در سیاست داخلی راه نادرستی در پیش گرفت و در نتیجه‌ی آن، روابط ایران و آذربایجان که می‌توانست مانند روابط ترکیه و آذربایجان دوستانه و برادرانه باشد، پرتنش گردید.
