ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: در نوشته قبلی اشاره کردم که پان‌فارسیسم توانست با پشتیبانی قدرت‌های جهانی به مدت بیش از یک سده بدون مواجهه با چالش‌های گسترده اجتماعی به پیشروی‌های خود در اذهان تورک‌های ساکن در ایران ادامه دهد. لکن این اندیشه نژادپرستانه مخصوصاً در دهه‌های پایانی سده دوم فعالیت علنی خویش، با چالش‌های اجتماعی بسیار گسترده‌ای مواجه شد. در این نوشته کوتاه، به نقش رسانه‌های جدید در رشد خودآگاهی ملی در میان تورک‌ها خواهم پرداخت.
پان‌فارسیسم به مدت بیش از یک سده، تقریباً تمامی نهادهای علمی، فرهنگی و رسانه‌ای کشور را قبضه کرده‌بود. در خارج از کشور نیز، بنیانگذاران پان‌فارسیسم از هیچگونه کمک مادی و معنوی به این جریان نژادپرستانه دریغ نمی‌کردند. بی‌جهت نیست که فردی همچون احمد کسروی که فاقد هرگونه تحصیلات آکادمیک بود، به خاطر نگارش جزوه “آذری یا زبان باستان آذربایجان” مورد الطاف ملوکانه ملکه بریتانیا قرار گرفت و به عضویت رسمی “انجمن علمی سلطنتی لندن” درآمد.
بدین‌ترتیب پان‌فارسیست‌ها توانستند با کمک نهادها و دانشگاه‌های مطرح جهانی به تاریخ‌سازی بپردازند و در نتیجه، پرستیژ فارس‌گرایی را در اذهان عوام ارتقاء دهند. به نحوی که تکلم به زبان فارسی و سخن گفتن از تاریخ 2500 ساله و تعلق خاطر به شخصیت‌های موهومی همچون کوروش یک پرستیژ محسوب می‌شد و در این میان تورک‌ها نیز که از یکسو از هرگونه اطلاعاتی در خصوص تاریخ، زبان و ادبیات واقعی خودشان محروم مانده‌بودند و از سوی دیگر به طور روزمره شاهد تحقیر سیستماتیک تاریخ، زبان و ادبیات تورکی در کتاب‌های درسی، رسانه‌های جمعی و نهادهای علمی بودند، برای اینکه از قافله ورود به “دروازه تمدن بزرگ”! عقب نمانند، در نبود هیچگونه زمینه‌ای برای شناخت هویت واقعی خویش، نه تنها به این قافله پیوستند بلکه از پیشگامان آن شدند!
لکن، چنانکه اشاره کردم، سرخوشی‌های پان‌فارسیسم ابدی نبود. با ظهور امکانات رسانه‌ای جدید و گسترش شبکه‌های ماهواره‌ای، هژمونی رسانه‌ای پان‌فارسیسم فروریخت و شیرازه پرستیژ ظاهری آن از هم گسیخت. سئوانته کورنل در این خصوص می‌گوید: “سابقاً تسلط فرهنگ فارسی و رویکرد تحقیرآمیزش نسبت به فرهنگ تورکی، باعث هضم و جذب بسیاری از آذربایجانی‌ها در “فرهنگ فارسی” که در ایران “فرهنگ برتر” دانسته می‌شود، شده بود. تماس بیشتر با تورکیه، سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی بالاتر آنجا را نسبت به ایران آشکار کرد و حس افتخار و هویت قومی را ارتقا داد و به شیوه‌های متعدد حس حقارت فرهنگی را که نخبگان فارسی در پی تحمیلش بر اقلیت‌های قومی ایران بودند، از میان برداشت.”(1)
از سوی دیگر نویسندگان و پژوهشگران تاریخ و ادبیات تورک توانستند با بهره‌گیری از امکانات فضای مجازی، به افشای دروغ‌های پان‌فارسیسم و تبیین مبانی هویتی تورک‌ها بپردازند. هرچند هنوز هم تمامی رسانه‌های رسمی در ایران در خدمت پان‌فارسیسم هستند، با این حال، نقش رسانه‌های جدید در افزایش خودآگاهی ملی تورک‌ها و به چالش کشیدن تبلیغات یکصد ساله پان‌فارسیسم انکارناپذیر است. درواقع، انقلاب انفورماتیک و ظهور رسانه‌های عصر جدید با شکستن انحصار رسانه‌ای پان‌فارسیسم و افشای دروغ‌های آن، ضربه مهلکی بر پیکر این جریان نژادپرستانه و پرستیژ ظاهری آن وارد ساخت.
پ ن:
1- Suante Corneil, Iranian Azerbaijan, Presentation to Symposium on “Human Rights and Ethnicity in Iran”, Nov.22, 2004, at Swedish Parliament
