مصاحبه استاد «ولی محمد خوجه» در مورد نسخه سوم دده قورقود

گادتب: به گزارش مرکز خبر گادتب، استاد «ولی محمد خوجه» از فرهیختگان ترکمن صحرای ایران که نسخه سوم کتاب داستان های حماسی «دده قورقود» را کشف کرده است در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری “آناتولی” اظهار داشت: نسخه سوم دده قورقود میراث خاندان قاجاریه است.

وی در ادامه افزود: «من نیز همانند پدرم بسیار به ادبیات ترک علاقمند هستم. پدرم اواخر عمرش به من گفت که در زمینه جمع آوری کتابهای ترکی کاری را شروع کرده‌ام، ولی موفق به اتمام آن نشده ام. در دهه های گذشته در ترکمنستان رژیم کمونیستی بر سر کار آمد. این رژیم تلاش کرد تا فرهنگ ترکمنها را در این منطقه از بین ببرد. آنها گویندگان به زبان روسی را مورد حمایت قرار می دادند و متکلمین به زبان ترکمنی را اذیت می کردند.

کمونیستها ظلمهای بسیاری روا داشتند. خانواده من تمام زندگی خود را رها کرده و تنها با تعدادی کتاب دست نویس به زبان ترکی در زمان رضاشاه به ایران آمدند. بعد از پدرم به سفارش وی، من اقدام به جمع آوری کتابهای ترکی از ترکمن صحرا، خراسان شمالی، تهران و آذربایجان کردم. پدرم معتقد بود که در ادبیات ترکی هیچ شخصیتی به اندازه دده قورقود بزرگ و برجسته نبوده است. من نسخه جدید کتاب دده قورقود را به صورت اتفاقی هنگامی که در یک کتاب فروشی در میدان انقلاب تهران بودم خریداری کردم. فرد فروشنده کتاب گفت که من از خانواده قاجار هستم و این کتاب از کتابخانه شخصی آقامحمدخان قاجار موسس و نخستین پادشاه سلسله قاجاریه و خانواده های منسوب به این سلسله به من ارث رسیده و چهل سال در خانواده ما بوده است.

پس از بررسی این کتاب از سوی محققین در داخل و خارج ایران و به خصوص تلاشهای شهروز آتابای، دانشجوی رشته ترکولوژی (ترک شناسی) در دانشگاه آنکارا متوجه شدم که این کتاب نسخه ای اصیل و جدید از اثر مشهور دده قورقود است. همانگونه که گفتم این کتاب دست نویس است. اما به حدی خط نستعلیق آن زیبا است که بسیاری را دچار این خطا کرده که کتاب چاپی است. ضمن اینکه حاشیه صفحات این کتاب با طلا تهذیب شده است.

این کتاب نشان می دهد که هم خطاط آن بسیار ماهر بوده و هم صاحب نخستش بسیار ثروتمند بوده است. من این کتاب را در تبریز به آقای مهندس علیرضا صرافی مدیرعامل موسسه فرهنگی ائل بیلیمی هم نشان دادم. ایشان محقق بزرگی در این خصوص هستند و اطلاعات بسیاری در خصوص اثر ارائه دادند. در تبریز که جایگاه بسیار برجسته در زبان و ادبیات ترکی دارد استقبال بزرگی از من شد. از وقتی به ترکیه آمدم با اساتید بزرگی آشنا شده ام. در ترکیه از این کتاب به صورت حیرت انگیزی استقبال شد. من ارزش این نسخه را در ترکیه متوجه شدم».

–کشف نسخه جدید دده قورقود ترک‌های مناطق مختلف را به هم نزدیک می‌کند

در همین رابطه، شهروز آتابای دانشجوی رشته ترکولوژی در دانشگاه آنکارا نیز گفت: «این کتاب 62 صفحه بوده و متعلق به اواخر دوران صفویه و اوایل دوران قاجاریه است. دو صفحه اول کتاب موجود نیست. لذا نام نویسنده و زمان و مکان نگارش اثر به طور دقیق مشخص نیست. املای این اثر به شیوه ترکی شرقی است. اما زبان این اثر عمدتا متعلق به زبان ترکی با لهجه ترکی آذربایجان است. در این نسخه حدود 3 هزار کلمه لغت نامه ای می توان ردیف کرد.

این جلد از کتاب دده قورقود، دو بُوی (داستان) و 24 سُوی ( قطعات شعرگونه) را که در دو نسخه موجود در شهرهای درسدن و واتیکان وجود نداشته، در خود جای داده است. در این کتاب همچنین اسامی جغرافیایی جدیدی نیز ذکر شده است. گستره این اسامی از زنجان تا همدان و دربند را در برمی گیرد. اما این کتاب دارای اهمیت دیگری نیز هست. در ایران کسانی بودند که مدعی بودند حماسه دده قورقود صرفا متعلق به ترکهای آناتولی است و هیچ ارتباطی به ایران ندارد. به این ترتیب با کشف این کتاب، پروژه آذری سازی ترکهای ایران که از سوی این گروه به صورت غرض ورزانه ای دنبال می شود نقش بر آب شد.

ضمن اینکه توجه داشته باشید بسیاری از اسامی جغرافیایی موجود در این کتاب مربوط به آذربایجان است. لذا پیدا شدن یک نسخه جدید از کتاب دده قورقود در جغرافیای ایران و در تهران پایتخت این کشور، واقعه ای بزرگ و البته نیک است. این کتاب از سوی ترکهای اوغوز و من جمله ترک های ساکن ایران قرائت و استنساخ می شده است. کشف این نسخه جدید بی تردید، سبب نزدیکی بیشتر ترکهای ترکمن صحرا، آذربایجان، قشقایی و آناتولی خواهد شد. هم اکنون علاوه بر اساتید ترک در شهرهای تبریز و تهران٬ سه محقق از ترکهای ترکمن صحرا٬ مرودشت شیراز و تبریز در شهر آنکارا بر روی نسخه جدید کار می کنند که به زودی منتشر خواهد شد».

گفتنی است کتاب دده قورقود نام مجموعه‌ای از چندین داستان به زبان ترکی است که در آن به حماسه‌ها، باورها و آیین‌های مردمان ترک اوغوز پرداخته می‌شود. کتاب داستان‌های دده‌ قورقود به عنوان اثر مشترک ترکیه، آذربایجان و قزاقستان در فهرست میراث ناملموس فرهنگی یونسکو ثبت شده است.

خبرگزاری آناتولی