پنج‌شنبه , مارس 28 2024
azfa

نظامی گنجوی‌نین ایرثینده تورکلوک و ایسلام

گادتب: حاضیردا آذربایجان-تورک فلسفه‌سی و مدنیتی نین اینجیلری ساییلان موتفکّیرلرین ابوالحسن بهمنیار، نظامی گنجوی، خاقانی، نصرالدین توسی، عمادالدین نسیمی، محمد فضولی و ب. یارادیجیلیغیندان بحث اولونارکن، اونلارین آذربایجان خالقی نین قدیم دینی-فلسفی دونیاگؤروشو ایله باغلی فیکیرلری تدقیقاتلاردان، همچینین آذربایجان تورک فلسفه‌سی، آذربایجان تورک تاریخی و س. آدلانان موهوم اهمیته مالیک اولان علمی یازیلاردان یا کناردا قالمیش، یا دا چوخ جوزئی شکیلده تفسیر اولونموشدور. حالبوکی اونلارین دونیاگؤروشونده تورک منسوبیتینه، تورک روحونا، ائله‌جه ده ایسلاما دایر موتیولر گوجلودور. بو موتفکّیرلر بیرمعنالی شکیلده اؤزلرینی تورک آدلاندیرمیش و تورکلوکلری ایله ده فخر ائتمیشلر. اونلارین آراسیندا بؤیوک تورک شاعر-موتفکّیری، فیلوسوفو نظامی گنجوی نین یارادیجیلیغیندا اسکی تورک دوشونجه‌سینه، تورک دینی اعتیقادلارینا، عمومی‌لیکده تورک مدنیتینه-فلسفه‌سینه مئییل داها چوخ حیس اولونور. نظامی گنجوی‌ “خمسه”سینی (بئشلیگینی) فارسجا یازماسینا باخمایاراق، تورک دوشونجه‌سینی، تورک عادت-عنعنه‌سینی، تورک اخلاقینی، عومومی‌لیکده تورک میفولوژی، دینی-فلسفی و میلّی-معنوی دونیاگؤروشونو تبلیغ ائتمیشدی.

نظامی گنجوی‌‌یه گؤره، دونیادا مودریک‌لیک، اخلاقلی‌لیق، نجیب‌لیک، عالی‌جناب‌لیق، ایگیدلیک، پاکلیق و س. کیمی خوصوصیتلر، یعنی یاخشی نه وارسا تورکه، تورک میلّتینه عاییددیر. فیلوسوف-شاعر «سیرلر خزینه‌سی»نده دفعه‌لرله تورک دوشونجه‌سینه، تورک اعتیقادلارینا موراجیعت ائتمیشدی: «تورکه بنزر یاسمن چؤلده قوروب آغ چادیر، چادیرین آی‌پاراسی ثوریایا نور ساچیر». بورادا او، آغ یاسمنی قیپچاقلاردا انگین چؤللرده یورد سالمیش تورکلرین آی‌پارا شکیل‌لی دؤیوشچو چادیرینا اوخشادیر و بو چادیرگویا، او قدر عظمت‌لی‌دیر کی، ثوریا اولدوزونادک اوجالیب اونا شؤعله وئریر. نظامی داها سونرا یازیر: «لاله‌ نین باغری قارا – عرب یاوروسو کیمی، تورک یاسمن یمن‌ده سوهئیل اولدوزو کیمی!». “تورک یاسمن» ایفاده‌سی نظامی‌ نین عنعنه‌وی مجازلارینداندیر و تورکون قدیم دؤورلردن ابدی باهار، تزه‌لیک، پاکلیق رمزی اولدوغونا ایشاره‌دیر. » قاری ایله سلطان سنجرین حکایه‌سینده ایسه نظامی تورک حؤکمدارینی عدالتلی و ویجدانلی اولماغا چاغیریر. نظامی‌یه گؤره، تورک حؤکمدارلاری هئچ بیر زامان ظالیم و عدالت‌سیز اولمامیشلار، سلطان سنجرین بونا اویغون اولمایان داورانیشی ایسه تورک آدینا شرف گتیرمیر. اونا گؤره ده، نظامی بیر قاری‌نین دیلیندن تورک حؤکمداری سلطان سنجری عدالت‌سیز ایشلرینه گؤره بئله اتهام ائدیر: «داغ کیمی اوجالمیشدی بیر زامان تورک دؤولتی، سارمیشدی مملکتی عدالتی، شفقتی. سن ییخدین او شؤهرتی، باتیب گئتدی او آد-سان، دئمک، سن تورک دئییل‌سن، یاغماچی بیر هیندوسان». فیکریمیزجه، بورادا نظامی گنجوی‌ بیر طرفدن سلطان سنجرین تیمثالیندا تورک حؤکمدارلارینی تورک دوشونجه‌سینه، تورک عادت-عنعنه‌لرینه عمل ائتمگه چاغیرماقلا یاناشی، اونلاری پیس عمل‌لردن چکیندیرمگه چالیشمیش و باشقا طرفدن آذربایجاندا بیر تورک دؤولتی‌نین حاکیم اولدوغونا ایشاره ائتمیشدیر.

“خسرو و شیرین” پوئماسیندا ایسه نظامی گنجوی‌ آچیق شکیلده یازیر کی، تورکلرین کؤکو بو میلّتین اولو اجدادی آلپ ارتونقا، دیوانی اعتیقادی ایسه گونشه سیتاییشله باغلی‌دیر: «اگر او آی‌دیرسا، بیز آفتاب‌یق، او کیخسرودورسا، بیزسه افراسیاب‌یق ». ائله‌جه ده، نظامی گنجوی‌‌نین زردوشتی ساسانی حؤکمداری پرویزین محمد پیغمبرین مکتوبونا قارشی گؤستردیگی حؤرمت‌سیزلیگه موناسیبتی ده گؤستریر کی، او، فارس دوشونجه‌سیندن چوخ-چوخ اوزاق اولموشدو. گنجه‌لی نظامی آتش‌پرست دینینه تاپینان فارس پرویزین پیغمبرین مکتوبونو جیرماسینی «قودوزلوق» کیمی قیمتلندیرمیشدی.

فیکریمیزجه، نظامی گنجوی‌ نین “ایسکندرنامه‌نی یازماقدا مقصدی یالنیز مقدونیه‌لی ایسکندرین تیمثالیندا عادیل حؤکمداری، عدالتلی جمعیتی تصویر ائتمک دئییل، عینی زاماندا تورک میلّتی‌نین قدیم‌لیگینی، تورک اینانجلارینی، عادت-عنعنه‌لرینی و س. دونیایا تانیتدیرماق اولموشدو. بو باخیمدان نظامی گنجوی‌ نین مقدونیه‌لی ایسکندری تورک دونیاسی‌نین بیر حیصه‌سی اولان آذربایجانا، داها سونرا قیپچاق ائلینه آپارماسی تصادف اولا بیلمزدی. نظامی گنجوی‌ نین بورادا باشلیجا مقصدی آذربایجاندا، قافقازدا، اورتا آسیادا و ب. یئرلرده یاشایان تورکلرین عادت-عنعنه‌لرینی، مدنیتینی، دوشونجه‌لرینی و س. آچیقلاماق اولموشدو. مثلاً، ایسکندری قیپچاق ائللرینه آپاران نظامی گنجوی‌ یازیر کی، قیپچاق تورکلری‌نین عادت-عنعنه‌لری بؤیوک فاتحی مات قویور. خصوصیله قادینلارین اوزلرینی اؤرتمه‌مه‌سی و کیشیلردن قاچماماسی ایسکندری تعجّوب‌لندیریر. ایسکندر قیپچاقلارین آغساققاللارینی باشینا ییغاراق بو عادتلریندن ال چکمگه چاغیریر: «اؤرتولو دئدی چؤل قیپچاقلارینا: اوزونو گیزله‌مک خوش‌دور قادینا». قیپچاق تورکلری ایسه ایسکندری باشا سالیرلار کی، اونلار عادتلرینی دَییشمه‌یه‌جکلر، مقدونیه‌لی فاتحه ایسه حیله ایشلتمکله ایستگینه چاتیر.

نظامی‌ نین یارادیجیلیغیندا زردوشتی‌لیگین، آتش‌پرست‌لیگین بیرمعنالی شکیلده پیسلنمه‌سی، ائله‌جه ده مقدونیه‌لی ایسکندری بو دین-دونیادان تمیزله‌دیگی اوچون تعریف‌له‌مه‌سی، هئچ ده تصادف اولا بیلمزدی. اگر فردوسی “شاهنامه’’ده فارس دوشونجه‌سینی، فارس دینی اعتیقادلارینی، فارس دونیاگؤروشونو تبلیغ ائتمیشدیرسه، نظامی گنجوی‌ ده “بئشلیکده، او جومله‌دن ایسکندرنامه پوئماسیندا تورک حیات طرزینی، تورک دوشونجه‌سینی، تورک دینی اعتیقادلارینی، تورک عادت-عنعنه‌لرینی، تورک دونیاگؤروشونو و س. بؤیوک اوستالیقلا عکس ائتدیرمیشدیر.

گؤروندوگو کیمی، نظامی گنجوی‌ نین اثرلرینده «تورک» عامیلی خوصوصیله اؤنه چکیلمیش و آذربایجان تورکلرین قدیم وطنی کیمی آچیق شکیلده قئید ائدیلمیشدیر. «خسرو و شیرین» پوئماسیندا «دربند دنیزی نین بیر ساهما نیندا»، آآرراندان باشلامیش ارمنه قدر» حؤکمدارلیق ائد‌ن مهین بانونون دیلیندن نظامی تورکلوگوموزون قدیم‌لیگینی بو جور ایفاده ائدیر: «اگر او آیدیرسا، بیز آفتاب‌یق، او، کیخسرو، بیزسه افراسیاب‌یق». دئمه‌لی، آرران-برده حؤکمداری مهین بانو اؤزونو افراسیابین، یعنی تورکلرین نسیلیندن حساب ائتمیشدی. نظامی گنجوی‌ ده مهین بانونون دیلیندن بو خالقین کؤکونون تورک اولماسی و تورکلرین افراسیاب (آلپ ار تونقا) کیمی حؤکمداری نین اولماسی ایله فخر ائدیر. خصوصیله نظامی گنجوی‌ “ایسکندرنامه» پوئماسیندا تورک خالقلاری نین قدیملیگینی، اونلارین عادت-عنعنه‌لرینی بؤیوک اوستالیقلا عکس ائتدیرمیشدیر. بو اثرینده مقدونیه‌لی ایسکندرین قیپچاق ائللرینه سفریندن بحث ائد‌ن نظامی گنجوی‌ نین مقصدی تورکلرین یالنیز آذربایجاندا دئییل، اورتا آسیا و بوتون قافقاز ائللرینده قدیم خالقلاردان بیری اولدوغونو ثبوتا یئتیرمک اولموشدو. عومومیتله، نظامی گنجوی‌ نین بوتون یارادیجیلیغی بیزه اونو دئمگه اساس وئریر کی، او بیر تورک اؤلکه‌سینده، شهرینده دونیایا گلمیش، تورک کیمی بؤیوموش و تورک آدینا خیدمت ائتمیشدیر.

نظامی گنجوی‌ نین “ایسکندرنامه” پوئماسیندا تورک اؤلکه‌سی، تورک اهالیسی، تورک یوردو و س. معنالاردا تئز-تئز ایفاده ائتدیگی «خزران»، «خزر»، «خزرلی»، «خزرلر»، «خزر داغی» آنلاییشلاری دا گؤستریر کی، او، بیر تورک فیلوسوفو اولموش و تورک اؤلکه‌سینده یاشامیشدیر. «خزر داغیندان چین سویونا قدر تورکلرله دولودور بوتون بو یئرلر» – یازان نظامی گنجوی‌ بیرینجیسی، آذربایجانین  قدیمدن تورک تورپاغی اولدوغونو، ایکینجیسی ایسه «خزر داغی» ایفاده‌سینی ایشلتمکله همین دؤورده خزرلر آدلی تورک اتنوسونون مؤوجودلوغونو گؤسترمک ایسته‌میشدیر. باشقا طرفدن نظامی گنجوی‌نین «ایسکندرنامه»سینده گؤروروک کی، ایسکندرین قوشونوندا تورکلر اولدوغو کیمی، روسلارین دا قوشونوندا خزر، خزران اؤلکه‌سیندن گلمیش «خزرلر» آدلی تورک طایفالاری وار: «قارشی‌دا بنیزی قیرمیزی روسلار مجوسون آتشی کیمی پاریلدار. ساغ قولو بزه‌میش خزران دسته‌سی، سولدان دا اوجالیر بورتاسین سسی». اصلینده «خزران» سؤزونون معناسی خزرلر – «خزرلر اؤلکه‌سی» دئمک‌دیر. حتی، نظامی گنجوی‌ «ایسکندرنامه»ده بیر تورک اتنوسو کیمی «خزرلی» ترمینیندن ده ایستیفاده ائتمیشدیر.

فیکریمیزجه، نظامی گنجوی‌ نین دونیاگؤروشونون بو یؤنده اوبیئکتیو، علمی پرینسیپ‌لره اساسلانان شرحی، تفسیری ایلک دفعه بؤیوک تورکچو ایدئولوق، آذربایجان جومهوریتی نین قوروجوسو محمد امین رسول‌زاده طرفیندن وئریلمیشدی. م.ا.رسول‌زاده نظامی گنجوی‌ نین تورک منسوبیتینه، تورک دینی-فلسفی دوشونجه‌سینه، تورک روحونا، تورک مدنیتینه، فلسفه‌سینه باغلی‌لیغینی واختیندا گؤره‌رک، بوتون بونلاری «آذربایجان شاعری نظامی’’ اثرینده عکس ائتدیرمیشدی.

م.ا.رسول‌زاده یازیر کی، فردوسی ایران میلّتیچی‌لیگی نین ایدئولوقو، فارس اوغلو فارس اولدوغو کیمی، نظامی گنجوی‌ ده تورک‌ اوغلو تورک کیمی بیر آذربایجان شاعری‌دیر. م.ا. رسول‌زاده‌یه گؤره، نظامی‌ نین ایران‌لی‌لیقدان، فارس‌پرست‌لیکدن اوزاق اولماسینا نومونه «خسرو و شیرین» پوئماسیندا ساسانی حؤکمداری پرویزین محمد پیغمبرین مکتوبونو جیرماسینی «قودوزلوق» آدلاندیرماسی، «آتش‌پرست حؤکمدارین یالنیز مادی فلاکت و سوقوطونو شرح ائتمکله کیفایت‌له‌نمه‌ییب، عینی زاماندا ایران ایمپریاسی نین معنوی تنزولونون تاریخچه‌سینی ده اثرینه داخیل ائتمه‌سی‌دیر. اونون فیکرینجه، نظامی‌‌نین بیر او قدر ده احتیاج اولمادان پیغمبرین خسروون یوخوسونا گیرمه‌سی، الینده‌کی قیرمانجلا اونو وورماسی، وزیری بزرگ مِهرین اونا عرب پیغمبری حاقینداکی صؤحبتی، محمدین دوغولدوغو گون کسرا تاجی‌نین چؤکمه‌سی و آتشکده‌لرین سؤنمه‌سی کیمی احوالاتلاری «خسرو و شیرین» پوئماسینا علاوه ائتمه‌سی، تورک ضیالیسی نین فارس‌لیق تعصوبوندن، فارس دوشونجه‌سیندن اوزاق اولماسییلا باغلی اولموشدو. م.ا.رسول‌زاده یازیر کی، نظامی‌ نین فارس‌پرست‌لیکدن اوزاق اولماسینی گؤستر‌ن کسکین دلیل‌لردن بیری ده آتش‌پرست‌لیگه دوشمن اولماسی ایدی. اونون فیکرینجه، فارس‌لیغین ان بؤیوک و ان پارلاق عنعنه‌سی زردوشتی‌لیک و آتش‌پرست‌لیک اولدوغو حالدا، فارس شعیری‌نین فردوسی‌دن سونرا ایکینجی دیرگی اولان نظامی‌ نین همین تعلیمه بو قدر دوشمنچی‌لیگی، منفی موناسیبت بسله‌مه‌سی اوندا فارس‌لیق دویغوسونون اولماماسی ایدی. م.ا.رسول‌زاده‌یه گؤره، نظامی بوتون دویغو و شوعورو ایله موسلمان‌دیر، تک آللاها اینانیر: «تک‌آللاه‌لیق مؤوقعییندن ده او هر جور ایکی‌لیک و چوخلوغو رد ائد‌ن بیر وحدانیت‌چی‌دیر». زردوشتی‌لیگین خئیرین آیری، شرین ده آیری مؤوجود اولوب اؤز آرالاریندا ووروشان ایکی‌آللاه‌لی‌لیق سیستمینه اونون نه صوفی‌لیکله یئتیشدیگی آللاه مفهومو، نه ده داشیدیغی خالص موسلمان عقیده‌سی اویغون گلیر. م.ا.رسول‌زاده یازیر کی، حتی نظامی اوچون «قدیم فارس‌لیغین ایسلاما قارشی موخالیفتی‌نین بیر ایفاده‌سی» اولان اسماعیل‌لی‌لیک «ایران‌لی» مذهب کیمی اونون دیلینده بیر سؤیوش‌دور: »دئدیگیم کیمی دئییلسه، ایسماعیلی‌ اولوم». دئمه‌لی، نظامی گنجوی‌ قدیم تورکلرین تانریچیلیق دینی-فلسفی تعلیمینده اولدوغو کیمی تک‌آللاه‌لی‌لیق دونیا-گؤروشونه صاحب اولموش و بوتون حاللاردا دوالیست، پولی‌تئیست سیستملری اینکار ائتمیشدی. بو دا، بیر داها گؤستریر کی، نظامی گنجوی‌ ۱۲-جی عصرده دوالیست فارس دوشونجه‌سی‌نین، آتش‌پرست فارس احکامچیلیغی‌نین، یاخود دا ایسلاما قارشی یؤنلمیش» فردوسی کینی‌نین یوخ، قدیم دؤوردن اعتباراً تورک دوشونجه‌سینه حاکم اولان مونوتئیزمین، تورک دینی اعتیقادی نین داشیییجیسی اولموشدور.

یازار : دوکتور فایق علی‌اکبرلی / کؤچورن: عباس ائلچین

دوباره امتحان کنید

پاشینیان: ارمنستان «دولت در تبعید قاراباغ» را به رسمیت نمی‌شناسد

گادتب: نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، در جلسه کابینه دولت این کشور در واکنش به اظهارات …

تداوم بازداشت و بی‌خبری از وضعیت وحید اصغری، نوجوان هفده‌ساله تبریزی

گادتب: به گزارش مرکز گادتب، وحید اصغری، دانش‌آموز هفده‌ساله ساکن شهر سهند تبریز، علیرغم گذشت …

دیدگاهتان را بنویسید