ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: 1324تا 1330هجري قمري- تشكيل انجمن هاي صنفي طرفدار مشروطيت هم زمان با تبريز بدنبال درگيري طرفداران و مخالفان مشروطيت و ناتواني حاجي محتشم السلطنه والي اورميه اكراد متناوبا به قتل و غارت و گروگان گيري در دهات و حاشيه شهر اورميه پرداختند.
1330هجري قمري- بدنبال اشغال تبريز بدست روسها اروميه به اشغال آنان درآمده و مشهدي اسماعيل خان رئيس مجاهدان گرفتار و مصلوب شده به شهادت مي رسد .
1332هجري قمري- شروع جنگ جهاني اول
حمله روسيه به عثماني از طريق اروميه ؛ اعتمادالدوله از طرف صمدخان شجاع السطنه والي اروميه مي شود ؛ جسارت و تعدي ارامنه به پشت گرمي روسها به مردم شهر و دهات اطراف
1333هجري قمري – شكست روس ها از عثماني حوالي ارزروم ، فرار مسيحيان به سبب بدرفتاري با ترك ها و از ترس عقوبت آنان به همراه روسها ، غارت اموال مسيحيان توسط اكراد
1334هجري قمري – ورود نيروهاي خليل پاشا به اروميه(بهار) ، اعلان جهاد حاجي ميرزا فضل الله مجتهد ارومي عليه روسيه(تشكيل جمعيت اتحاد اسلام در اروميه)
1334هجري قمري(زمستان)- فاجعه ساري قميش، شهادت صدهزار عسگر ترك در اثر يخبندان و شكست اردوي انور پاشا از روسيه
ورود دراگون قزاق از تبريز به قوشاچاي (مياندوآب) و حمله به ساوجبلاغ (مهاباد)شروع قتل عام اهالي به مدت چند ساعت(تا اين تاريخ اهالي ترك بودند و بعد از اين قتل عام و قتل عام بعدي كه توسط سميتقو انجام شد تركيب جمعيتي به نفع اكراد تغيير يافت)
تعيين يمين الدوله به سمت والي اروميه(دست نشانده روس ها) ، برگشت مسيحيان به اروميه همراه روس ها و شروع تعديات نسبت به اهالي ترك
اعدام شش تن از حاجي هاي بالوو (سران اتحاد اسلام)مقابل شهبندري(كنسولگري) عثماني در محله عسگرخان
اعتراض اهالي و سپس حكومت اعتماد الدوله تا اواخر بهار 1335هجري قمري واعاده امنيت به طور نسبي در شهر .
1335هجري قمري- انقلاب كبير روسيه و برانداختن تزارها از قدرت ، عزل اعتماد الدوله و نصب معزالدوله به مقام والي اروميه ، ورود دستجات جيلو (آسوري هاي وان)به رهبري مارشيمون به سلماس و اروميه
15رمضان 1335هجري قمري- غارت و آتش زدن بازار اروميه توسط روس ها و دستجات ارمني و آسوري ، 17رمضان اطفائ حريق توسط اهالي
خروج تدريجي روس ها از آذربايجان ، تشكيل فرقه دموكرات توسط شيخ محمد خياباني در تبريز(آغا موسي صدر رييس فرقه در اروميه مي شود)
ورود صليب احمر فرانسه به اروميه به بهانه اعمال خيريه و در نهان تسليح و سازمان دهي ارامنه و جيلوها
كفالت حكومت اروميه توسط حاجي شهاب الدوله ارومي و از اواخر پاييز اجلال الملك سمت والي اروميه بر عهده مي گيرد.
خريد سلاح و مهمات روس ها توسط هلال احمر فرانسه و مستر شت آمريكايي كنسول آمريكا (اين شخص همزمان نماينده بريتانيا در اروميه بود) و تسليح مسيحيان و تشكيل اردوي ارمني – جيلو
خريد اسلحه و مهمات توسط اهالي اروميه از بيم مسيحيان(ارشد الملك رييس نظميه شهر مردم را به اين امر تشويق مي كند)
ورود ارمني هاي قفقاز به اروميه
ورود دويست نفر سوار قره داغي به شهر در اثر فعاليت هاي اجلال الملك والي اروميه
سر آغاز کشتار جمعی آذربایجانیان
روز جمعه 11جمادي الاول 1336هجري قمري دوساعت مانده به غروب مسيحيان با دو برادر بنام قارداش و داداش در دروازه خازاران(خزران يا هزاران) زدوخورد مي كنند. صداي تيراندازي گويا علامت بوده ، بلافاصله از هر طرف شهر صداي تفنگ برخواسته و نايره جنگ از هر طرف برميخيزد. اهالي از پشت بام ها به مقابله برميخيزند ولي والي خود فرار را بر قرار ترجيح داده و اهالي بدون سرپرست باقي مي مانند. اهالي با شجاعت به جنگ ادامه مي دهند. محلات همجوار مسيحيان از قبيل يورت شاه ، عسگرخان و مهدي القدم ضايعات بيشتري نسبت به ساير محلات تحمل مي كنند.
شنبه 12جمادي الاولي مسيحيان به گلوله باران توسط توپ ها پرداخته و از طرف ديگاله و جوودلر داغي شهر را زير آتش بار مي گيرند. كوچه سيد حسين عرب باغي ويران و غارت مي شود.
عصر همين روز بزرگان شهر دست به اشتباه بسيار بزرگي زده و با مارشيمون و مستر شت آمريكايي مذاكره صلح انجام داده و قول چرب زباني آنها را مي خورند و بدين ترتيب مقاومت مردانه جوانان متزلزل مي شود.
يكشنبه 13جمادي الاولي مسيحيان دروازه بالوو را سوزانده و مبادرت به حمله مي كنند. اهالي فريب خورده و به سبب مذاكرات ديروز دست به اسلحه نبرده و قتل عام مي شوند.
از روز 13 و چهارده جمادي الاولي در اثر بي تدبيري و بي لياقتي بزرگان شهر در حاليكه اهالي مي توانستند به مقاومت ادامه دهند در عمل مسلمين شكست خورده و خلع سلاح مي شوند. سواران قره داغي نيز بدون آنكه تقريبا كاري انجام دهند از شهر مي گريزند.
سه روز در شهر قتل عام و غارت عمومي شروع مي شود و شب ها به مراتب اوضاع بدتر از روز بوده است. سپس همين وضع هر روز و شب تا 5ماه و 26روز ادامه مي يابد و هرروز و هر شب ا زگوشه اي از شهر خبر قتل و غارت و تجاوز به گوش مي رسد. امروزه بازار غارت و ويران شده و تبديل به كشتار گاه شده هريك از مسلمانان را گرفته و به بازار برده و مي كشند، كسي قادر نيست به بازار وارد شود.
صليب احمر فرانسه به مداواي مجروحان مسيحي پرداخته و در داخل عمارت مسكوني خود ماشين آلات جنگي از قبيل بمب و گلوله و غيره ساخته و تحويل انبار مهمات مسيحيان مي دهند.
پس از تسخير شهر اردوي مسيحي به دهات حمله نموده و به غارت و كشتار و تخريب دهات مي پردازند. دامنه كشتار ها به حدي بوده كه پس از آزاد سازي شهر توسط قشون اتحاد اسلام (عساكر عثماني) يك نفر ارث هفتاد نفر را مي برده است.
آري اين است نتيجه بي تدبيري و بي درايتي . اين است نتيجه ترس . اين است نتيجه اعتماد به دشمن و بي اعتمادي به نفس خويشتن.
