ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: از قرن پنجم هجری با مهاجرت چشمگیر ترکان اوغوز و اختلاط آنها با مردم ترک بومی فرآیند وحدت زبانی در آذربایجان به کمال رسیده و در اواخر قرن پنجم بود که لهجه ترکی غربی یا ترکی اوغوز با اختلاط با پاره‌ای از لهجه های دیگر ترکی نظیر ترکی قبچاقی به عنوان زبان سراسر آذربایجان و حتی فلات ایران شناخته شد.
گفتنی است اوغوزها بعد از تشرف به دین اسلام با تشکیل بزرگترین دولت اسلامی مانند سلجوقی و صفوی و امپراطوری عثمانی ، نقش مهمی در تاریخ ایفا نموده اند.
برای نخستین بار نام اوغوز در یکی از سنگ نوشته های یئنی سئی به عنوان نام ایل ذکر شده است و در سنگ نوشته های اورخون از ترکان اوغوز یاد شده است.
از نظر افسانه اوغوزها فرزند اوغوزخان هستند که ۶ فرزند داشته و از تبار انها ۲۲ یا ۲۴ قبیله اوغوز پیدا شده است.
کتاب جامع التواریخ کلیه طوایف و اونقون (نشان ، توتئم ) های ۲۴ قبیله اغوز را به شکل جالبی توضیح داده است. در این کتاب آمده که ترکها از نسل یافث بن نوح می باشند که به سوی مشرق زمین می آید و اسم یافث در اینجا به «ابولجه» مبدل می شود.
در امپراطوری گوگ تورک اوغوزها و به خصوص «دوقوزاغوز = نه اوغوز» قسمت مهم جامعه ترک را تشکیل می دادند.
در این زمان اوغوزها در سواحل نهر تولا زندگی می کردند و همچنین قسمت اعظم لشکریان ایستمی خان ، خآقان دولت غربی گؤگ تورک را اوغوزها تشکیل می دادند.
از قرن دهم میلادی مسلمان شده و به تدریج از قرن یازدهم به ایران و آناطولی مهاجرت کردند و تحت عنوان «ترکمن» نامیده شدند.
ترکان کوچ نشین بر خلاف قبایل عرب وکرد بشکل ایل یعنی مجموعه ای از قبایل زندگی میکرند. اوغوزها به مجموعه قبیله های خود «ائل» می گفتند که در میان سایر ترکان «اولوس» نام داشت. ترکان اوغوز از ۲۴ بوی (قبیله) تشکیل شده بودند که هر کدام مهر یا طمغای مخصوصی داشتند.
هر ۶ قبیله دارای یک اونقون (توتئم) بودند که در نظرشان مقدس و خوردن گوشتشان حرام بود و هر قبیله مهر خود را بر احشام و اسبهای خود می زد. هر بوی به چند «اوبا» یا اویماق (طایفه) تقسیم می شد. رئیس ایل یابقو / یابغو و رئیس قبیله «بیگ» نامیده می شد. یابقو ها از میان بیگ‌ها انتخاب می شدند.
اوغوزها ارتش و تشکیلات لشکری خود را به دو قسمت یمین و یسار تقسیم می کردند و برخلاف مغولها ، شاخه یا جناح راست مهمتر از شاخه چپ بوده است. شاخه راست را «بوزاوق» و شاخه چپ را «اوچ اوق» می گفتند.
اداره ایل و حکومت در دست بوزاوقها بود و علامت انها کمان بود. علامت اوچ اوقها هم تیر بود و بهمین مناسبت «طوغرول بیگ» موقع ورود به نیشابور کمانی به بازو و سه تیر به دست داشت که نشانه فرمانروایی بر دو جناح اوغوز بوده است.
در داستانهای ده ده قورقود برتری سیاسی با اوچ اوق ها بود. در کشورهای اسلامی نیز اوچ اوق ها نقش مهمی ایفاء نموده اند.
خاندان سلجوقی (قینیق)، سالار ها و آق قویونلوها (بایندیر) از اوچ اوقها بوده اند.
باورهای ترکان ساده و طبیعت گراست. بجای شهر در «یورد»ها و «آوردو»ها زندگی می کنند. بیش از کتاب و نوشتار به شعر شفاهی می پردازند. شاعرانشان نیز همواره سوار براسب و تیردان و کمان در پشت و «قوپوز» در کنار ، ماجراهای سفرهای دراز و رویدادهای مهم قوم خود را با آواز خود در حافظه نقش می‌زنند ، عاری از تکلفند و به هنگام چاره جویی بجای ترفند اغلب مشت خود را بکار می گیرند. در دشمنی شمشیر را به زره ترجیح می دهند، کمتر حیله گر و بیشتر خشن اند.
اورخان شایق و م.فخرالدین گیرزی اوغلو. معتقدند که در تقسیم بندی اوغوزان غرب آذربایجان : سلماس ، اورمیه، وان، شیروان و باکو جزو داش / دیش اوغوز (اوغوز بیرونی) محسوب می شد. امروزه بقایای قبر بورلا خاتون از قهرمانان در اورمیه پیدا شده است. قازان داغی در خوی نیز نام قازان خان داستانهای ده ده قورقود را تداعی می کند. با ورود آخرین سری از قبایل اوغوز به آذربایجان خزینه های فرهنگی آذربایجان پربارتر شده و زمینه برای خلق آثار و نوشته های وزین ادبی ، دینی و هنری در آذربایجان مساعد تر شد.
