گادتب: از قرن نهم قبل از میلادی نام هیونگ نو ها در تاریخ چین دیده میشود ولی در قرن دوم قبل از میلاد، ترکان هیونگ نو بعنوان یک قوم متحد و قوی پا به عرصه تاریخ گذاشته اند.
تاکتیک نظامی توران (وانمود به شکست خوردن و عقب نشینی در وسط جنگ و کشیدن دشمن به مواضع تعیین شده)ابدایی ترکان هیونگ نو بود که تا زمان حمله مغولان تاکتیک جنگی اصلی ترکان بود و اکثر پیروزی های ترکان بدنبال پیروی از این تاکتیک بود.
پادشاه سلسله چینی تِسین برای جلوگیری از خطر حملات این ترکان جنگجو مجبور به ساخت بزرگترین دیوار جهان در چین شد ولی باز هم نتوانستند بطور کامل باعث دفع هیونگ نو ها شوند و آنان در ۱۶۷ قبل از میلاد وارد چین شدند و تا پایتخت (چانگ نگان) پیش رفتند .
سردار بزرگ چینی بنام(وای تزینگ) برای حمله به ترکان هیونگ نو آماده شد و ۹ هزار کیلومتر خاک مغولستان را طی نمود ولی ترکان آنان را طوری نابود کردند که اثری از آن ارتش بزرگی چینی به وطنشان باز نگشتند.
پادشاه هیونگ نوهای جنوبی در سال ۳۱۱ پایتخت چین را اشغال نمود و امپراتوری چین(تزین هوای تی) را اسیر نمود و او را بعنوان ساقی در دربار خود به کار بُرد امپراطور بعدی چین بنام(تزین مین تی) نیز اسیر هیونگ نوها شد و جام و ساغرهای ترکان را شسته و خشک میکرد
هیونگ نوها به چهار دسته بزرگ تقسیم شدند
دسته اول به صحرای بالخاش و آرال قزاقستان کوچ کردند و وارث امپراطوری بزرگ هون های اروپا به رهبری آتیلا کبیر شدند
دسته دوم در داخل کشور چین ماندند و در فرهنگ چینی جذب شدند
دسته سوم به مغولستان خارجی رفتند و بعد از ظهور چنگیزخان به کمک مغولان شتافتند و در کشورگشایی های بزرگ وی شرکت کردند
و دسته چهارم در شمال چین بودند که تحت فشار قوم «سین پی» به منطقه اوردوس رفتند
متن از جواد خلیل زاده