ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: اولین جنگ عثمانی با صفویه در سال ۸۹۳ شمسی اواخر مرداد و اوایل شهریور برابر با ماه اوت ۱۵۱۴میلادی یعنی درست پانصدوشش سال قبل در همین استان اذربایجان غربی دشت چالدران در نزدیکی شهر خوی اتفاق افتاده است .
قبل از اینکه به علت جنگ عثمانی با صفویه بپردازم ، باید بگویم این تصوّر غلط ما است که فکر می کنیم تفکر دولتی سوای تفکر و اندیشه ما است ،
اگر دو نفر و یا دو خانواده و حتی دو نفر از یک خانواده به راحتی می توانند با همدیگر به جنگ بپردازند ، دولت ها چنین نیستند
من تاریخدان نیستم ولی هر وقت به علت جنگ های بزرگ تاریخ نگاه کرده ام به این نتیجه رسیده ام که دولتها هم به همان ادله که دو خانواده و یا دو کودک باهم به جنگ پرداخته اند به همان ادله جنگ ها بین دولت ها و ملت ها هم آغاز شده است !
حتی منافع ملی در ثانی و تحت تاثیر آن ادله و علت اولی جنگ ها بوده است .
جنگ چالدران دو تا علت عمده داشته است که از نامه شاه اسماعیل صفوی هم مشهود است ، شرق آناتولی عمده محل سکنای افرادی بوده که مرشد خود را شیخ صفی اردبیلی می دانستند ، در زمانه روزگار جنگ چالدران دولت ها عمدتا بار نه ملی که مذهبی داشتند ،
شرق دشت آناتولی فرقه های مذهبی بودند که تمایل به مراد های صوفیان شیخ صفی اردبیلی داشتند ، به روایتی
اکثر قزلباش ها خاستگاه شان شرق دشت اناتولی بوده است .
در تاریخ هم کوچ های از شرق به غرب و از غرب به شرق با بار و اهداف مذهبی قید شده است یعنی سنی ها به غرب ( خاک عثمانی )و شیعه ها به شرق یعنی ( خاک صفوی ) .
سلطان سلیم عثمانی از این امر ناراحت بوده و شیعه های شرق اناتولی و صفوی را خطر حکومت خود می دانسته است .
با این وضع پناهنده شدن سلطان بایزید سوم به صفویه و بهتر به ایران و اصرار سلطان سلیم به اعاده شاه زاده عثمانی و عدم قبول شاه اسماعیل صفوی به استرداد پناهنده ، دشمنی سلطان سلیم را به اوج رسانده و موجب جنگ نابرابر ارتش عثمانی با قزلباش های شیعه صفوی گردید .
اصولا ارتش عثمانی پس از فتح قسطنطنیه و ورود به بخش قاره اروپا و رویاروئی با نیرو های غربی خود از جمله با روم شرقی و روم غربی ، به ارتشی با سلاح های اتشین تبدیل شده بود.
در حالیکه این قضیه در ایران چندان عملی نشده بود ، اگر هم قزلباش ها به سلاح گرم دسترسی داشته اند ، استفاده از شمشیر و نیزه هنوز راه مردان شمرده می شد !
در اثر این جنگ نابرابر که شاه اسماعیل حداکثر پنجاه هزار نیرو در اختیار داشت و سلطان سلیم بیش از صد هزار نیرو ،
عثمانی ها حدود هشت هزار و صفوی ها حدودا پنج هزار نیروی خود را از دست دادند و این جنگ تا امروز دشمنی دو مذهب و دو ملت همسایه و هم دین را موجب گردیده است و هر دو کشور اثار مخرب ان را پس از پانصد سال بر دوش می کشند !
جنگ چالدران به نظر من قبل از اینکه موجب کین و دشمنی دو کشور و دو ملت و یا دو مذهب باشد ، واقعه ای است که باید از آن تجربه و درس آموخت:
درس اول : سنت در هیچ زمان چه در جنگ و چه در مسائل اجتماعی قادر به مقابله با مدرن و نوگرائی نیست ، باید و باید خود را به روز نماید. شمشیر و نیزه هرچه قدر هم مردانه و جوانمردانه قدرت رویاروئی با مسلسل و تفنگ را ندارد .
درس دو : شاه اسماعیل هرچه رهبر بزرگ و شجاعی باشد و هر چه مرشد کاملی باشد و هر چه حق باشد و هرچه شیعه باشد از افراد دلسوز و صدیق بی نیاز نخواهد بود ، در قبل از جنگ چالدران ، سپاه صفوی در دیاربکر یک سردار قزلباش به نام محمد خان استاجلو ( یئکنلی ) داشت که کل منطقه را از عثمانی ها به نفع صفویه ، حراست میکرد و گرچه شاه اسماعیل نیز او را می شناخت ولی ترس از قدرت بیشتر او ، موجب ترس شاه اسماعیل شد و او را با یک نفر تعویض کرد ، و اولین پیروزی سلطان سلیم در همان محل بوجود آمد و گرچه محمد خان استاجلو در کنار شاه اسماعیل به جنگ با عثمانی ها پرداخت ولی دیگر آن محمد خان سابق که شرق آناتولی را در ید قدرت خود داشت نبود !
فتوحات اولیه عثمانی دقیقا از اشغال دیاربکر و شکست جانشین محمد خان استاجلو آغاز شد و در نهایت به اشغال تبریز منتهی گردید
گرچه سلطان سلیم پس از مدتی مجبور به ترک تبریز شد اما آثار آن تا به امروز باقیمانده است . علل شکست در یک جنگ خارجی فقط قدرت دشمن نیست ، حتی ضعف نیروی خودی هم نیست ، اشتباهات استراتژیک نیروی خودی در مهره چینی و عدم درک و فهم نیروی صادق و پرتوان در مقایسه با نیرو های بله قربان گو و کم توان ، عامل تعیین کننده شکست و پیروزی است
