دکتر توحید ملک زاده: جلوه های سمبولیسم اندیشه ترکان در آثار آذربایجانی

گادتب: ترکان قدمتی به درازای بشریت دارند و بنابراین سمبولیسم، روشی برای بیان ایده های انسان تورک به شمار می آید. سمبولیسم نقوش تورکی در آثار مادی ترکان هم از این قبیل است.

یکی از بارزترین اثر تمدنی ترکان، فرش می باشد که قدمت آن به درازای عمر انسان و جامعه ترکان است.

 تمدن کورگان یکی از تمدنهای بزرگ ترکان می باشد که برای بررسی تاریخ ترکان قدیم مطالعه آنها حائز اهمیت می باشد. کورقانها مزار بسیار بزرگی بودند که برای تامین آسایش افراد متوفی وسایل رفاهی  و زندگی ، خوردنی و حتی اسب و سلاح در این مزار گذاشته و هر کس به فراخور وسع و تواناییش خاک به قبر می ریخته تا به صورت تپه در می آمد. طبیعی است هر چه شخص مهمتر بود تپه بزرگتر می بود. وسایل مکشوفه از این قبرهای بزرگ نیز بسیار با اهمیت است. یکی از مهمترین آثار کشف شده کورقانها، فرش پازیریک می باشد که از اهمیت زیادی برخوردار است.

این فرش نفیس از سلسله گورهای بزرگی واقع در آلتای که پازیریک نامیده می شوند بدست آمده است. باستانشناس روسی، سرگئی ایوانوویچ رودئنکو در اکتشافات باستانشناسی خود در محوطه پازیریک به این فرش دو هزار و سیصد ساله رسید که در درون یخ قرار داشت. گویا سالیانی بسیار دور آب از طریق مجرایی به زیر کورقان نفوذ کرده و محوطه کورقان یخ بسته بود. باستانشناسان معتقدند این فرش برای پوشش جسد یک نجیب زاده ساکایی بکار رفته بود. با کشف این فرش، یکی از آثار فرهنگی بشریت که  از مزار یک خاقان ساکا بدست آمد به دنیای جدید معرفی گردید. 8/1 در 2 متر، ابعاد این فرش قرمز رنگ می باشد که از پنجمین کورقان آن محوطه باستانی بدست آمد. مطالعات دانشمندان نشان می دهد این فرش متشکل از یک میلیون و دویست و پنجاه هزار گره ( ایلمک) می باشد. تیپ گرههای این فرش هم امروزه در میان ترکان آذربایجانی رواج دارد و بسیار شبیه فرش هریس می باشد. نقشهای این فرش نیز بسیار جالب است: از نقوش طبیعی نظیر حیوانات و گلها تا تصویر زنی مقدس نشسته بر روی تخت که در دستش درخت حیات دارد و در روبرویش ترک نجیب زاده¬ای سوار بر است. پروفسور آغاسی معتقد است این زن مقدس شامانی بوده یا صفت « اولو کام کاتون». دم اسبها به صورت گره هونی بسته شده است. افسار دارد ولی  رکاب ( اوزنگی ) ندارد چرا که جامعه بشریت آن زمان رکاب را کشف نکرده بود. تقریبا هزار سال بعد اوزنگی را ترکان هون به جامعه بشریت به ارمغان آوردند. جالبترین نقش دیگراین فرش،  24 خانه به مثابه 24 قبیله ترکان اوغوز می باشد. این فرش نفیس حالیه در موزه آرمیتاژ سن پطرزبورگ به نمایش درآمده است.