ابراهیم رشیدی (ساوالان) : ورشو و لهستان برای ما سرزمینی آشناست

گادتب: هنگامی که ارتش سرخ شوروی دولت‌های مستقل آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، اوکراین، قفقازشمالی، ایدیل-اورال، باشقورد، خجند و … را یکی پس از دیگری بلعیده و ضمیمه خاک خود کرد، اعضای برجسته و سران آن حکومت‌ها به ترکیه و اورپا پناهنده شدند. در این میان لهستان نقش اول را در حمایت و پشتیبانی از این افراد و تحرکات برعهده گرفت. در آن سال‌ها (1924) زکی ولیدی توغان، رئیس جمهور باشقورد مستقل با نماینده دولت لهستان در برلین دیدار کرد و فکر ایجاد جنبشی به نام پرومته را با او در میان گذاشت. پرومتئوس (پرومته) یکی از چهره‌های اساطیری یونان باستان است که به خاطر دفاع از مردم در برابر خدایان مورد خشم زئوس واقع می‌شود و در کوه‌های قفقاز به بند کشیده می‌شود و این نام این بار برای جنبش قفقازی‌ها، اوکراینی‌ها و ترکستانی‌هایی که توسط شوروی به بند کشیده شده بودند اطلاق شد. البته پیش از این در سال 1921 نیز به هنگام جنگ روس-لهستان ترک‌های روسیه داوطلبانه به ارتش لهستان پیوسته بودند.

جنبش پرومته شماره اول نشریه پرومته را در 1926 در پاریس منتشر کرد که هئیت تحریریه آن محمدامین رسول‌زاده (رئیس جمهور آذربایجان)، ژوردانیا (رئیس جمهور گرجستان) و آلکساندر شولگین (وزیر امورخارجه اوکراین) بودند. این نشریه به مدت دوازده سال بدون وقفه و در 137 شماره در پاریس و به زبان فرانسوی منتشر شد. این جنبش در 27 مه 1928 دهمین سالگرد استقلال جمهوری آذربایجان، گرجستان و قفقازشمالی را در ورشو برگزار کرد. در تمام سال‌های بین دو جنگ جهانی نیز سفارت لهستان درتهران پیگیر مسئله پناهندگان آذربایجان بود.

محمدامین رسول‌زاده مهمان والامقام همه نشست‌ها و کنگره‌هایی بود که در ورشو برگزار می‌شد. او در 1934 وارد آن شهر شد و با حضورش علاوه بر اینکه کارهای مربوط به تشکیلات و نشریه پرومته شتاب بیشتری گرفت،  نشریات استقلال (که بعدها در برلین منتشر شد) و قورتولوش نیز به سردبیری رسول‌زاده و به زبان ترکی در ورشو منتشر شدند و کنگره زبانی جنبش پرومته نیز از 31 مه تا 2 ژوئن در ورشو برگزار شد. همچنین موسسه شرقی لهستان کتاب «آذربایجان و مبارزه برای استقلال» رسول‌زاده را به زبان لهستانی ترجمه و منتشتر کرد.

سال‌ها بعد پروفسور زهتابی در شعری بلند به تمجید از تبعیدیان پرومته پرداخته و خود را ادامه دهنده راه آنها می‌داند:

ای

اودلار وطنی، بابکه سود امدیرن هئی، هئی!!

افسانه دئییلمیش

قاف داغلارینا میخلانان او قانلی پرومتئی.

هرگون دیدیلن سینه‌سی خنجرله منم، من!

باش ایمه‌ین اغیاره بو سنگرله منم، من!

هرمؤحنته اوغروندا ایگیتلر کیمی دؤزموش،

قوینوندا آزادلیقدان اؤتور غربته اوچموش

بیر بنده دوشن قوش!!

بلی منم ایندی اوجا داغلاردا پرومتئی؛

افسانه ایمیش‌سه،

قافقاز داغینا میخلانان او قانلی پرومتئی.