اسفندیار حاجیلو: جنگ نقده و اهمیت تاریخی آن

گادتب: تاریخ علمی است ملتها با دانستن آن اسباب ترقی و تنزل گذشتگان خود را میاموزند. هر ملتی تاریخ نداند چون کودکی ماند که پدر و مادر و نیاکان خود را نشناسد … بدیهی است که پیش آمد حال آیندگان را هم نخواهد دانست.

 در خلع تاریخ ملتها مجبور به تکرار مصائب و حوادث روزگار خواهند بود.

ولی چرا اشخاصی در خصوص واکاوی تاریخ چنین می پندارند که گذشته را برای مصلحت مناسبات زندگی امروز نباید دوباره باز سازی یا یاد آوری نمود. که طرح دوباره این مسائل موجب اختلاف اقوام و غیره می شود.

آیا این گونه افراد مطمئن هستند تعهدی بر این هست آنچه که در گذشته اتفاق افتاده دوباره پیش نیاید؟ یا خود ساز دوباره رشد و خود نمایی ننماید؟.

اهمیت موضوع در همین جاست. همچنانکه تاریخ تکرار شده است حوادث تاریخی نیز همچنان در شرایط مساعد همانند گذشته خلق شده و خود نمایی کرده است. لازم است باهوشیاری جامعه و هشدار به نهادهای اجتماعی که میتوانند از روند بروز حوادث و فجایاجلوگیری نمایند مرتب مراتب را تذکر داد و آنها را آماده نمود که بطور قطع و یقین از بروز و پیش آمد فجایع جلو گیری گردد.

بحث مسئله مسائل مناطق آذربایجان غربی درست یکی از همان مسائل حساس و حاد هست که بزنگاهی خود نمایی کرده و همچنان محتمل است خود نمایی کند. و این ادعا تجربه تکرار دهها بار این حادثه در گذشته نه چندان دور تاریخ این منطقه بلا خیز است.

تعدادی از اشخاصی در نقده یا سولدوز که عمدتا هم بقول خودشان قراپاپاق هستند ناراحت و نگران از طرح و بیان فاجعه جنگ نقده در 1358.1.31 می باشند. اما این افراد شاید بدلیل عدم آگاهی به مسائل گذشته تاریخ و یا علاقه وافر به خواب ندانم کاری چنین می پندارند که تمام موضوع جنگ نقده همان اتفاقی است که چند سال پیش اتفاق، روی داد و تعدادی شاهد آن واقعه بودند و یا از بزرگان و شاهدان خود شنیده اند. بدون اینکه از گذشته ها چیزی بدانند و یا تحلیلی بر موضوع داشته باشند.

 واقعیت موضوع جنگ نقده حتی این نیست که دوست ارجمند ما جناب یگانه آنرا با عنوان (جنگ نقده) به نگارش در آورده اند بلکه آن نوشته حوادث و اتفاقات سه روزه این ماجرا است.

  آن چیزی که در طول اقامت. 200 ساله قراپاپاقها از بدو ورود در این منطقه بوقوع پیوسته است ریشه عمیقی در دل تاریخ منطقه دارد.

 جنگ سال 1358 اولین این حادثه شوم  نبود که واکاوی نشود و اعتمادی هم  نیست با توجه به هیستری و روندی که برای توسعه خاکی که مدعیان دارند آخرین این فاجعه نیز باشد.

در واقع جنگ نقده تا بحال دهها بار تکرار شده است و آخرین آن در سال 1358 اتفاق افتاده است.

من به علاقه مندان این موضوع جهت آگاهی و اطلاع نسبی مطالعه بخش آخر کتاب فرود خسروی را پیشنهاد می کنم . همان بخش دوباره نویسی شده کتابچه (حرب الحسن) یادداشتها و یادگار بزرگ مردی از قراپاپاق حسنخان سرتیپ فرمانده سوار قراپاپاق ها که 70 سال برروی زین اسب نشست و برای حفظ حریم و تمامیت ارضی و ناموس قراپاپاق و سولدوز پاسداری داد و بی امان با غارتگران و دزدان مال و مواشی مردم جنگید و تجربیات خود را در آن کتابچه و بیادگار گذاشته است و منبع خوبی برای آگاهی و مطالعه است.

آری جنگ نقده زمانی شروع شد که نقی خان سرتیپ بجای اجرای فرمان عباس میرزا و دفع بلباسها دلسوزی کرد و طایفه مامش را بنا به درخواست آنها زیر بال گرفت و به عباس میرزا قول داد که آنها را زیر فرمان آورده و ملتی مطیع و وفاداری برای حاکمیت نماید. اما نشد و جنگ نقده از همان زمان چاشنی خورد.

جنگ نقده زمانی شروع شد که همان پناه جویان که تمام امنیت خود از خیر سر جانبازان و قهرمانان قراپاپاق بدست آورده بودند به محض مرگ نقیخان سرتیپ ازدهام آورده قلعه مهدیخان فرزند نقیخان را برسرش خراب کردند.

و بعدها دهها حوادث ریز و درشت از سال 1200 تا 1250 که نگارش آن خارج از حوصله این مقال است پیش آوردند.

 یا جنگ نقده زمانی شروع شد که عزیزخان مکری با تمام حرص و ولع کل املاک ساوجبلاغ را تملک نموده بود قصد تملک خاک سولدوز را داشت و برای تسلط به آن با همکاری برادر زاده اش پاشاخان شجاع الملک حاکم ساجبلاغ و با هم دستی فرد شروری چون حمزه آقا منگور قصد نابودی سوار قراپاپاق را کرد و در یک ماموریت ساختگی 75 تن از بهترین نیروهای سوار و پیاده قراپاپاق را در نزدیکی ساوجبلاغ به قتل رساند و تنها با هوشیاری حسنخان سرتیپ بود نتوانست منطقه سولدوز را قتل و غارت و نابود کند.

جنگ نقده زمانی اتفاق افتاد که عبدالقادر شمزینی پسر دوم شیخ عبیدالله چهار نعل با اسبان و غارتگران همراه خود خاک سولدوز را از دربند تا ممیند جولانگاه خود کردند و دهها نفر از فرزندان این ملت در جنگ و مقابله با آنها کشته شدند و صدها خانوار از ناامنی و وحشت به مکانهایی دور پناه بردند.

جنگ نقده زمانی پیش آمد که عمرخان  شکاک و شیخ طه فرزند شیخ عبدالقادر شمزینی بدستور اسماعیل سمیتقو تا داخل حرم حاکم ایل قراپاپاق (رشیدالسلطنه) پیش رفتند و تمامی هستی خانواده ها را در روستاها و خود نقده به غارت بردند و حتی به البسه اهل حرم و قنداق نوزادان نیز رحم نکردند. و فردای آن روز شیخ طه فرزند عبدالقادر روی پل راهدانه ایستاده و کرکری خوانده و می گفت امروز تقاص پدرم (شیخ عبدالقادر) را از قراپاپاق ها گرفتم. در آن فاجعه که رسما یک نسل کشی تمام عیار اتفاق افتاد; جمعیت تقریبا 35000 نفری سولدوز تمام عیار غارت شده و بی خانمان گشتند و خرابه های خانه هایشان نیز به آتش کشیده شد. تا دیگربار امیدی برای بازگشت نداشته باشند و پس از سه سال آوارگی دو سوم جمعیت زنده مانده به سولدوز مراجعت نمودند بقیه آنها نابود شده بودند و برای پر کردن جای خالی آنان و هم چنین حمایت از یک ملت به افلاس رسیده دو طایفه از عشایری حیدرلو و اینانلو را از مناطق سهند به سولدوز انتقال دادند.

اما مهمترین واقعیت این است که جنگ نقده زمانی شروع شد که دو دانگ از ملک قصبه نقده با پول نقد به اهالی خود نقده و قراپاپاق فروخته نشد بلکه در قبال بدهی به یک کرد پارچه فروش مهابادی داده شد و نطفه همه بدبختیهای مردم سولدوز آن زمان بسته شد و جنگ نقده از همان لحظه آغاز شد.

جنگ نقده زمانی شروع شد که قاضی محمد سولدوز را کردستان فرض نمود و در قصبه نقده کمیته جمهوری مهاباد را با همدستی کسانی ( … ) در نقده مستقر نمود و سید احمد شمزینی فرزند شیخ طه معروف را از عراق دعوت کرده و در راس کمیته مرکزی نقده نشاند و مسئول کمیته نقده را دستگیر و در مرغدانی حبس کرده و توسط عوامل شان شکنجه نمودند. 

جنگ نقده تنها اجرای یک متینگ ساده حزب دمکرات و غیره ذالک در نقده نبود بلکه آن چیزی بود که ملا صالح بجد ادعایش را می کرد. اما این نیت بدست جاهلی چون قاسملو که با تمام ادعاهایش در یک کشتار کور بدام افتاده بود, اجرایی شد.

جنگ نقده; جنگ نقده نبود اهداف توسعه طلبی خاک و یک  پاکسازی قومی بود هرچند در این جنایت ضد بشری تعداد زیادی از مردم بی گناه قربانی آن شدند اما اهداف عاملان و عامدان آنچنان که طرح شده بود به نتیجه نرسید و با هدف آنها بپایان نیامد.

بلکه با شهامت و شجاعت و مقاومت جانکاه مردم نقده و با شکست توطعه گران و توسعه طلبان بپایان آمد.

بیاد کشته شدگان مظلوم سال ۱۳۵۸ شهرستان نقده ۱۳۹۹/۰۱/۲۸