تحلیل موضوع برچیده شدن تخم‌مرغ‌های منقش به تَمغاهای ترک از سطح شهر تبریز

گادتب: برچیده شدن تخم‌مرغ‌های منقش به لباس سنتی آذربایجانی و تَمغاهای تُرک‌های اوغوز از سطح شهر تبریز یکبار دیگر وضعیت هویتی ترک‌ها در اراضی باصطلاح ایران و چگونگی رویکرد ملی‌گرایی ایرانی نسبت به سایر گروه‌های ملی را در صدر بحث‌ها در شبکه‌های اجتماعی قرار داده است.

رنگ‌ کردن تخم‌مرغ‌ های آب پز به مناسبت عید نوروز اگر چه کمابیش در بسیاری نقاط اراضی باصطلاح ایران رایج است اما این سنت یکی از عناصر مهم عید نوروز در آذربایجان به شمار می‌رود. رنگ کردن تخم‌مرغ‌های آب‌پز که هنگام پخت صورت می‌گیرد، در میان تُرک‌های ایران ‌با نام «بایرام تومورتاسی» شناخته می‌شود. همچنین بازی کوبیدن تخم‌مرغ‌های آب‌پز و رنگی به یکدیگر با نام «یومورتا چاقئشدئرماق» نیز یکی از مهم‌ترین سنت‌های رایج برای گرامی‌داشت فرارسیدن بهار در آذربایجان ایران و همچنین جمهوری آذربایجان است.

با این حال، جمع‌آوری المان‌های نوروزی تخم‌مرغ‌های منقش به لباس سنتی آذربایجانی و تمغا‌های (دامغا) تاریخی شاخه‌های تُرک‌های اغوز مانند افشار، بیات، بایندر و بیگدلی از سطح شهر تبریز که با فشار محافل تندروی ملی‌گرایی ایرانی صورت پذیرفت، واکنش گسترده شهروندان تُرک را به همراه داشته است.

از سوی دیگر فاطمه داداش‌زاده، هنرمندی که تخم‌ مرغ‌های مذکور را نقاشی کرده نیز هدف حملات تهدیدآمیز و زن‌ستیزانه برخی از رسانه‌های ایرانی و کاربران افراطی در شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته است.

محافل تندروی ملی‌گرایی در ایران نسبت به نقش بستن تمغاهای مربوط به طوایف تُرک بر روی المان‌های نوروزی در شهر تبریز اعتراض دارند و مدعی “بیگانه” بودن این نمادها با فرهنگ و تاریخ این کشور هستند. حتی هنرمند اجرا کننده اثر از سوی برخی از اشخاص و گروه‌های مذکور متهم به “تجزیه طلبی” شده است.

با این حال بسیاری از طوایف 24 گانه تُرک‌های اوغوز که نام آنها در آثاری چون «جامع التواریخ» رشید الدین فضل الله همدانی و «دیوان لغات تُرک» محمود کاشغری آمده، از صدها سال پیش حضور پر رنگی در اراضی باصطلاح ایران داشته‌اند و هم اکنون نیز بخش مهمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند.

دولت‌ها و امپراطوری‌های بزرگی چون سلجوقی، خوارزمشاهی، افشار، اتابکان فارس، آق‌قویونلو، قراقویونلو و قاجار که تقریبا به مدت هزار سال بر ایران حکومت کرده اند نیز همگی از طوایف مختلف تُرک‌های اوغوز به شمار می‌روند و تمغاهای ترکی به شکل گسترده‌ای توسط آن‌ها به کار رفته است. اسامی خانوادگی پرکاربردی چون افشار، بیگدلی، بیات، قاجار، سالور، شاهسون، بایندر، گرایلی، ایمور و… نیز نشان دهنده گستردگی حضور تُرک‌های اوغوز در جغرافیای ایران است. حتی برخی از شهرها و روستاهای ایران نیز به نام طوایف اصلی و شاخه‌های فرعی تُرک‌های اوغوز نامگذاری شده و طرح‌های مربوط به تمغاهای ترکی را می‌توان در بسیاری از قبرستان‌های تاریخی، سنگ‌های مزار و قالی‌های قشقایی، ترکمنی و فرش‌های بافته شده در منطقه آذربایجان ایران ملاحظه کرد.

رحیم آغ‌بایراق، نویسنده و پژوهشگر تاریخ در گفتگو با «آنادولو» با بیان اینکه نمایش تخم مرغ‌های منقش به تمغاهای طوایف ترک مساله جدیدی نیست و این المان‌ها طی سال‌های گذشته نیز در سطح شهر تبریز به نمایش گذاشته شده اند، درباره جمع آوری این المان‌ها می‌گوید: بر روی این تخم مرغ‌ها نمادها و خطوطی از خط گوک‌تُرک‌ها یا ترکان آسمانی یا تمغاهایی که مربوط به طوايف ترکان هستند، نقش بسته بود. البته این مورد جدیدی نبود و این تخم مرغ‌ها سال قبل نقاشی شده و به نمایش درآمده بودند اما امسال بر اثر فشار تفکری که ما آن را با نام ایدئولوژی ایرانشهری می‌شناسیم، جمع آوری شدند.

آغ‌بایراق با اشاره به اینکه الفبای گوک‌ترک یا اورخون پیش از اسلام به طور گسترده توسط ترک‌ها استفاده شده و نمونه‌های تاریخی زیادی از آن در آذربایجان ایران، جمهوری آذربایجان، ترکیه و آسیای میانه موجود است، تصریح کرد: ترک‌ها پس از دوره اسلامی استفاده از خط و زبان عربی و حتی زبان فارسی به ویژه در زمینه شعر را آغاز کردند. در دیوان لغات ترک اثر محمود کاشغری مشاهده می‌کنیم که طوایف 24 گانه تُرک‌ها هر کدام با سمبل و پرچمی معرفی شده اند.

این پژوهشگر تاریخ در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر اینکه ترکمن‌ها، ترک‌های آذربایجانی و قشقایی‌ به عنوان شهروندان ایران هر کدام شاخه‌ای از ترک‌های اوغوز به شمار می‌روند، افزود: امیدوار هستم که از این تنگ نظری و کج سلیقگی کمی دور شویم و از این نمادها به عنوان جزئی از میراث تاریخی ترکان ایرانی حمایت کنیم. مردم هم علاقه‌مندی زیادی به این مسئله نشان داده‌اند و جستجو درباره خط اورخون در صدر جستجوهای اینترنتی در ایران قرار گرفته است.