توركهاى گرمسار در استان سمنان

گادتب: استان سمنان شامل 4 شهرستان سمنان٫ شاهرود٫ دامغان و گرمسار میباشد. هرچند كه در هر چهار شهرستان این استان گروههاى تاریخى تورك به طور پراكنده ساكن مىباشند٫ عمده توركهاى استان سمنان در شهرستان گرمسار متمركز شده اند. منطقه گرمسار كه تا اوایل قرن حاضر به “خوار ری“ شهرت داشته است در یكصد كیلومتری جنوب شرقی پایتخت تهران و بر سر راه اصلی تهران مشهد قرار دارد. تنوع قومی در این منطقه از فارسستان به قدری است كه لقب جزیره اقوام به آن نهاده شده است. مهمترین ملیتهاى ساكن این شهرستان علاوه بر فارسها٫ توركها (گروههاى ایلى اصانلو، پازوكی، نفر، باصری، قشقایى٫…)٫ عربها (عرب عامری، عرب معصومی، عرب سرهنگی، عرب درازی٫ كتی٫ سیدهای طباطبایی..)٫ تبرىها (الیكایی یا علی كایی)، لرها (هداوند)٫ كردها و گیلكها مىباشند.

در این منطقه مانند تمام نواحى اراضی باصطلاح ایران به توپونیم هاى توركى بسیار مىتوان برخورد كه یادگار اسكان توركهاى باستان (چمن كنگرخانی٫ كوه های جابان٫ رود گلزگن)٫ میانه (محال قزانچای) و متاخر (رود دلیچای به توركی به معنی رود دیوانه٫ كوههای قاری داغ یا قارلی داغ به توركی یعنی كوه برفی٫ قرا هرانده) است. در این نوشته به كوتاهى به چند گروه ایلى تورك متاخر ساكن استان سمنان كه حكام و سلاطین تورك به منظور ایجاد حفاظی برای شرق و نواحى جنوب تهران پایتخت بعدى دولت توركى قاجار از تجاوزات مكرر سواران تركمن، به این ناحیه كوچ داده اند، اشاره مىشود. (نواحى غرب و بخشى از جنوب استان تهران اساسا تورك نشین و جز آذربایجان جنوبى است):

1- اصانلو٫ اوصانلو٫ آصانلو٫ آسانلو٫ اوسانلو٫ اسانلو ها (Osanlou٫ Asanlu٫Osanlu)

از جمله مهمترین ایلات تورك سردره خوار و دشت خوار (گرمسار فعلی) ایل اصانلو است. ایل اوصانلو از ایلات خمسه آذربایجان (استانهاى زنجان و قزوین كنونى) است كه به این نواحى احتمالاً از جنوب مراغه مهاجرت نموده و در مركز شهرستان زنجان به دامپروری و كشاورزی روزگار می گذرانیده است. (امروزه در این ناحیه در محل التصاق رود بزینه كه از كوههاى غربى خرقان سرچشمه مىگیرد و رود قزل اؤزه ن٫ قریه اى بنام اوصانلو وجود دارد). آغا محمدخان قاجار شاه تورك ایران پس از تاسیس دولت توركى قاجاریه و انتخاب تهران به پایتختی خود٫ برای حراست از تهران از حملات توركمنها بخشى از ایل تورك اصانلو از خمسه آذربایجان (استانهاى زنجان و استان قزوین فعلى) را به استان تهران و سمنان خوار كوچانیده است.

آسانلو ها در گذشته نقش تعیین كننده اى در اوضاع سیاسى منطقه داشته اند. برخى از نظامیان آسانلو كه در خدمت ارتش دولت توركى قاجار بودند به همراه سران ایل آسانلو در جنگهاى عدیده اى شركت كرده اند. از سران و روسای ایل اصانلو در دوره سلطنت رضاخان میتوان از رشیدسلطان، سیف اله خان، آقارضاخان و جلیل خان نام برد. پس از آنكه آسانلوها در گرمسار ساكن شده اند٫ دامدارى شغل عمده ایشان گشته است. در آن ایام تعداد آنها بیش از هزار و دویست خانوار مىبود. (در سال 1987 تنها حدود 28 خانواده ویا 43 نفر به طور مشخص وابسته به طائفه اصانلو در تهران زندگى مىنمودند). مهمترین طوایف این ایل عبارتند از قباخلو (Qobakhlou)، قزلو (Qozlou)، جورابلو (Jorablou)، ترامشلو Torameshlou، چوزوكلو (Chozouklou)، میرآخورلو (Mir Akhorlou )، چاپشلو (Chapeshlou) ، یوردخانلو (Yourkhanlou)، رشمه لو (Rashmehlou)، خالقلو (Khalqolou)، ایمان خانلو (Iman Khanlou) و كنشلو (Koneshlou). در سالهاى اخیر آسانلوها در روستاهاى ده سلطان٫ دولت آباد٫ سعدآباد٫ سوداوغلان٫ مگس تپه٫ فند٫ شاه سفید٫ یاترى سفلى٫ رشمه٫ محمود آباد٫ موقوفه٫ محمودآباد نایب ابراهیمى و غیره ساكن بوده اند.

ریشه نام اصانلو: “اوسون” ویا “یاسون” به مغولى-تركى به معنى خانوار و تیره مىباشد. ساكاها (Sacae) در قرون 2 و 3 پیش از میلاد تحت حاكمیت اتحاد طوائفى بنام اوسون بوده اند كه زبانشانشان توركى ولى تبارشان مغولى بوده است. اوسونها بعدها به دو گروه “كانگلى” و “آلانى” تقسیم شده اند كه این گروه دوم به نواحى مجاور دریاى خزر مهاجرت نموده است. اوسونها در اثر حملات متوالى توركهاى آلتایى در قرون 5 و 6 میلادى بافت و انسجام طائفه اى خویش را از دست داده اند. همچنین “اوس”٫ “اوص” در زبانهاى مجارى (os٫osh) توركى چواشى(ios) ٫ توركى (yas ٫ yash) و دیگر زبانهاى اورال آلتایى (ecˆie٫acˆ’cˆe٫as’i٫ässe, es ٫aš٫ jase٫ azä٫ âcˆcˆeˆ٫ ic’a ٫ iz’a ٫ oc’e ٫ isä ٫ese as٫ ôs, ais) به معانى نیا٫ باستانى٫ پدربزرگ٫ مسن٫ برادر و یا دایى بزرگتر مىباشد. (منشا كلمه تركى-مغولى “یاسا” به معنى قانون و آداب و عرف نیز از همین ریشه است)