ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: خانات قازان (۱۵۵۲-۱۴۳۷) نخستین دولت تورک که به اشغال روسها درآمد!
اولوغ محمدخان نوه تیمور قوتلوق در نیمه قرن پانزدهم حاکم اردوی زرین (دولت آلتین اردو) شد. لکن کیچیک محمدخان بر علیه او شورش کرده و او را بیرون رانده بود. اولوغ محمدخان پس از مدتی کشاکش و سختی با افراد خود در حوضه سفلی رود ولگا حکومتی جدید موسوم به خانات قازان را در شهری که با همین نام شناخته میشد، پِیریزی کرد. بدین ترتیب در ۱۴۳۷ خانات قازان تأسیس شد. ماحموتک/محمود در ۱۴۴۵ پدر خود اولوغ محمد را کشته و خود را به عنوان خان اعلام کرد. در طی حکومت او که شانزده سال به طول انجامید، خانات قازان موقعیت خود را تثبیت کرده و امنیت و آسایش در آن برقرار شد. از همین رو قازان تبدیل به یک مرکز تجاری بزرگ شده و افراد زیادی از دیگر نواحی ولگا، آزاک و کریمه بدان مهاجرت کردند. شهر جدید قازان در واقع جای شهرهای قدیم بلغار و سارای پایتخت اردوی زرین را گرفت.
در طی ۱۱۵ سال حدود پانزده خان به تخت جلوس کرده و به دلیل جنگ قدرت برخی از آنان تا سه بار خلع شده و دوباره حاکم گشتند!
بین خانات قازان و روسها در مجموع چهارده جنگ به وقوع پیوسته است. در ۱۴۶۹ روسها برای اولین بار توسط ایوان سوم قازان را محاصره کردند. اگرچه این محاصره نتیجهای نداد اما روسها را برای حمله به خانات قازان جری تر ساخت.
در ۱۴۶۲ روسها ابتدا نام خانهای اردوی زرین/آلتین اردو را از مسکوکات خود پاک کردند تا اولین قدم جهت قطع وابستگی از آنان را بردارند. در مرحله دوم به ۱۴۷۲ آنها جری تر گشته و پرداخت مالیات به اردوی زرین/آلتین اردو را نیز متوقف نمودند. در همان سال و سال ۱۴۸۰ دو بار اردوی زرین را مغلوب و در ۱۵۰۲ آن را نابود کردند.
از قرن شانزدهم با نابودی اردوی زرین، کار خانات قازان نیز دشوار گشته و هر روز جنگ بر روی تاج و تخت با تحریک روسها افزایش مییافت. خانات های ترکی کریمه و نوغای نیز گاهاً به دعوت دولت قازان و گاهاً به خواست خویش در این مجادلات مداخله کرده و اوضاع را وخیم تر میساختند.
در نتیجه در ۱۵۵۲ خانات قازان پس از محاصره سخت دو ماهه توسط روسهای مهاجم به رهبری ایوان مخوف نابود و شهر قازان اشغال گشته. او سپس دستور داد:
هلال را که نماد اسلام است زیر صلیب که نماد مسیحیت است قرار دهند.
روسها با وحشیگری و خونریزی تمام شهر را قتل و غارت و ثروت سرشار آن را تالان کرده و تلی از خاک و خاکستر بر جای گذاشند. پس از مدتی نیز در نزدیکی کاخ یک کلیسا ایجاد کردند که امروزه با نام کلیسای سنت باسیل شناخته میشود. آنها مساجد و کتابخانه های متعلق به ترکان را نیز مانند تمامی آثار دیگر با خاک یکسان کرده و کتب آن را به آتش کشیدند.
اشغال خانات قازان جایگاه مهمی در جهان تُرک و جهان اسلاو دارد. روسها با اشغال اراضی این خانات، راه خود را برای نفوذ در سایر نواحی ترک هموارتر کرده و آرام آرام به سیبری، ترکستان و قفقاز وارد شدند.
