گادتب: با تشدید تنش ها در دو سوی ارس، جمهوری اسلامی ایران حریم هوایی خود را بر روی نقلیات نظامی جمهوری آذربایجان به نخجوان بسته است.
اگرچه که تنش میان دو کشور جمهوری آذربایجان و ایران پتانسیل بسیار کمی برای تبدیل به جنگ تمام عیار دارد اما تحولات اخیر نشان می دهد که با نوعی آرایش و موازنه گری شبه جنگی مواجه هستیم.
مطالعه سیر تاریخی کنشگری انسانی در باره جنگ حاکی از آن است که با تضاد منافع و اوج گیری تنش ها، طرفین درگیر انواع مختلفی از جنگها را تجربه می کنند. مبنای عقلانیت نوع جنگ ها بر این اساس قرار داده شده است که با افزایش هزینه جنگ و نا معلوم بودن نتیجه آن، آلترناتیو های جنگ گرم (جنگ رودررو و بکارگیری سلاح) مطرح میشود و تحت مفاهیم دیگری مانند «جنگ تجاری٫ جنگ سرد٫ جنگ نیابتی» و غیره ادامه می یابد. برای مثال به دلیل بالا بودن هزینه جنگ میان چین و آمریکا، دو کشور به جنگ در عرصه اقتصادی روی آورده اند و چنین رقابتی میان شوروی و آمریکا از نوع جنگ سرد بر سر یارگیری بین المللی و مسابقه تسلیحاتی ادامه یافت، در موارد اخیر نیز با جنگهای نیابتی در شرق اروپا و خصوصاً در خاورمیانه مواجه هستیم، کشورهای بزرگ منطقه با امتناع از رودررویی مستقیم، نیروهای حافظه منافع خود را به صورت نیابتی در منطقه به میدان می فرستند.
در این اثنا، تنش اخیر جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران نیز شکل و شمایل یک جنگ آلترناتیو را به خود گرفته است. با تداوم حضور نیروهای نظامی ایران در حاشیه ارس، جمهوری آذربایجان و ترکیه مانور نظامی جدیدی را شروع کرده اند که با توجه به زمان بندی آن به راحتی می توان دریافت که واکنشی به حضور نظامی ایران در مرزهای جمهوری آذربایجان و تهدید این کشور می باشد.
در این راستا، همزمان با ورود وزیر امور خارجه ارمنستان به ایران و دیدار وی با مقامات عالیرتبه کشوری در سطح شورای امنیت ملی، مسائل متعددی مطرح شده است که بدون شک تاثیرات چشمگیر و ماندگاری در منطقه خواهد داشت. اگرچه که بسیاری از رسانه های رسمی و غیر رسمی ایران مطالبی مربوط به حضور نظامی ایران در ارمنستان را نیز مطرح کردهاند، اما تاکنون هیچ شواهدی مبنی بر رسمی بودن آن به چشم نمیخورد و با توجه به حضور نظامی سنگین روسیه در ارمنستان و دید سیاست خارجی این کشور نسبت به قفقاز، حضور نظامی ایران در ارمنستان یا غیرممکن است و یا در صورت تایید آن با چرخش سیاسی و آرایش جدید و مهمی مواجه هستیم. گذر زمان صحت یا عدم صحت آن را مشخص خواهد کرد.
از سوی دیگر گرجستان نیز که به دلیل مسئله استیای جنوبی و آبخازیا با روسیه مشکلات عدیده ای دارد، رزمایش نظامی جدیدی را با جمهوری آذربایجان و ترکیه در خاک خود و در حوزه تفلیس شروع کرده است. همچنین در اقدامی غیر منتظره، گرجستان تردد کامیون های تجاری ایران از این کشور را ممنوع اعلام کرده است و این امر باعث ایجاد صف های چندکیلومتری از کامیون های ایرانی در خاک این کشور شده است. در صورت تداوم این سیاست، کریدور تجاری شمال- جنوب ایران که از آن با نام دستیابی ایران به دریای سیاه و اروپا یاد می شود عملاً از دور خارج خواهد شد.
بهره سخن
با بالا رفتن هزینه جنگ میان محور ایران- ارمنستان در برابر محور آذربایجان- ترکیه، آرایش سیاسی، اقتصادی و تجاری جدیدی در منطقه در حال شکل گیری میباشد. در این رابطه سکوت روسیه مهمترین سوال در باب تحولات ژئوپولیتیک آینده می باشد، چرا که روسیه هنوز سیاست خود را نه به صورت اعلامی و نه به صورت اعمالی نشان نداده است.
در نوشته های آتی به این امر بیشتر خواهیم پرداخت. با ما باشید
مطالعات اوراسیا-خاورمیانه