ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب آذربایجان در آستانه جنبش مشروطیت: (به مناسبت ۱۴ مرداد سالروز اعلام مشروطیت توسط مظفرالدین شاه).
نیمه دوم قرن نوزدهم یا به زبانی ساده دوران قبل از انقلاب مشروطیت یا اواخر دوره قاجاریه جزو یکی از آشفته ترین ادوار تاریخی آذربایجان محسوب می-گردد.
اوضاع نابسامان اقتصادی، سیاسی و اجتماعی منطقه، خودکامگی حکام و امرا، سنتی ماندن ممالک محروسه قاجاریه از جمله آذربایجان علیرغم پیشرفت رو به تزاید جهان غرب در ابعاد مختلف علمی، ادبی، فرهنگی، نظامی و سیاسی از نکات قابل توجه این دوره می باشد.
در آذربایجان نیز همچون سایر مناطق تحت حاکمیت قاجاریه، رواج خانخانی، عدم امنیت اجتماعی و بیکاری، تهدیدات عشایر مرزی و غارت و چپاول محصولات کشاورزی و احشام روستاها و مال التجاره های بازرگانان توسط عشایر شرایط حادی بوجود آورده بود که شایان هرگونه بحث می باشد.
در این شرایط آذربایجان آن سوی ارس که به موجب عهدنامه های ننگین گلستان و ترکمنچای به اشغال همه جانبه روس ها درآمده بود و جزو خاک روسیه محسوب می شد، به سبب وجود امکان کار و دارا بودن معادن و کارگاه های فعال بهترین مکان برای پذیرش چنین افراد بیکار و جویای کار آذربایجانی بود.
چنان که هر سال هزاران نفر نیروی جوان و فعال از شهرهای مختلف آذربایجان ایران از این سوی ارس به آن سوی رفته با تحصیل مقادیری پول به سرزمین آباء و اجدادی خود برگشته یا در آنجا مانده و زندگی تازه ای شروع می کردند. می توان از گذرنامه های صادره از تبریز و اورمیه دریافت که حدود ۵۴۸۴۶ نفر کارگر غیرماهر جهت کار به آن سوی ارس مهاجرت کرده اند.
مهاجران به محض گذر از مرز با دنیای دیگر و با سیستم حکومتی دیگر آشنا می شدند که با جامعه بسته و قرون وسطائی آن روز ممالک محروسه قاجاریه تفاوت کلی داشت.
درست است که هر دو طرف اسیر دست دو رژیم خودکامه و ضدبشری بودند ولی وضع دو کشور از لحاظ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قابل مقایسه با هم نبود. لذا هجرت کنندگان پس از مشاهده اوضاع آن کشور چشم و گوششان باز شده و آن وقت متوجه می شدند که وطنشان در چه منجلاب بدبختی و فلاکت فرو رفته است و از همان هنگام به فکر راه چاره می افتادند و با ارتباط با آذادیخواهان آن دیار و خواندن روزنامه های انقلابی نظیر «اکینچی» به مدیریت «حسن ملک زاده زردابی» و «ملانصرالدین» به مسئولیت جلیل محمد قلی زاده و «فیوضات» به مدیریت دکتر علی بیگ حسین زاده و دهها روزنامه و نشریه به سبک علمی، ادبی و ساتریک بیشتر متوجه عقب ماندگی کشورشان می شدند.
از میان مهاجرین آذربایجانی بسیاری سرمشق و خط-دهنده سایر ملل مشرق زمین و مسلمانان شدند. میرزا فتحعلی آخوندوف آذربایجانی اولین نمایشنامه نویس مدرن در بین مسلمانان محسوب می شود. تالیفات مختلف طالبوف در عرصه های مختلف علوم و فنون و ادبیات نیز سبب شهرت وی در آذربایجان شد به طوری که علی رغم عدم حضور وی در تبریز، از طرف اهالی تبریز به نمایندگی دور اول مجلس شورای ملی انتخاب شد. یا فتحعلی خان خویلو اولین نخست وزیر جمهوری دموکراتیک آذربایجان (۲۰-۱۹۱۸) به رهبری محمدامین رسول زاده و…
از قدیمی ترین روزنامه های ترکی که در باغچه سرای قدیم Girim منتشر می شد و به تنویر ذهن مردم کمک می کرد می توان به «ترجمان» به مدیریت اسماعیل قاسپیرالی نیز اشاره کرد.
تحت مساعدت یکی از مشهورترین و با احساس ترین و ملت دوست ترین مردم آذربایجان یعنی «حاجی زین العابدین تقی یئف» روزنامه ترکی «حیات» دایر شد. تحت حمایت ایشان یک مجله ادبی ترکی هم به اسم «فیوضات» به مدیریت «دکتر علی بیگ حسین زاده» انتشار می-یافت که آثاری از میرزا سعید سلماسی در آن چاپ می شد.
به هنگام جنگ های مشروطیت آذربایجان این مهاجرین آذربایجان همگام با برادران خود در جنوب، علی رغم کمی امکانات با مساعدت ثروتمندان آذربایجانی آن سوی ارس از جمله حاجی زین العابدین تقی یئف به تهیه اسلحه و مهمات برای قشون ملی می پرداختند و به صورت قاچاق و دور از چشم مأمورین از طریق جلفا به تبریز و سایر شهرهای آذربایجان ارسال می کردند.
اینان حتی برای متشکل کردن فعالیت خود کمیته ای به نام فرقه اجتماعیون و عامیون تأسیس کرده بودند که از بنیان گذاران آن می توان به «محمدتقی شیرین زاده سلماسی»، «نورالله خان یکانی»، «مشهدی باقرخان رئیس اورمیه ای» و «میرزا جعفر زنجانی» اشاره کرد.
بی شک عکس العمل آذربایجانیان نسبت به چنین وقایعی در جهان آن روز سبب به وجود آمدن نهضت عظیم فرهنگی-سیاسی و اجتماعی مشروطیت شد که فورا در اثر مساعی مجاهدین دوره مشروطیت آذربایجان به سایر نقاط ممالک محروسه قاجار رسوخ کرد. ۱۲ مرداد ۱۳۹۸
