ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: تقویم بسیار قدیمی حیوانات که در ایران بطور رسمی کاربردی حداقل ششصد ساله دارد پایه¬ای ترکی دارد. قدیمی ترین اثر دال بر استفاده از این سیستم تقویمی در سنگنوشته های ترکی « اورخون» نوشته شده به زبان ترکی قدیم در ۱۳۰۰ سال قبل ، موجود است. پس از اسلام در آثار ابوریحان بیرونی نیز به این سیستم تقویم اشاراتی شده ولی شرح آن به طور کامل در کتاب مشهور دیوان لغات الترک محمود کاشغری به شرح زیر آمده است: يكي از خاقانهاي ترك مي‌خواهد كه تاريخ وقوع جنگي را بداند، ولی ممكن نمي‌شود. از اينروي با ملتش مشورت مي‌كند و در قورولتای اعلام مي‌دارد كه همانطور كه ما درباره تاريخ وقوع اين جنگ دچار سردرگمي شديم آيندگان نيز سردرگم خواهند شد. بنابراين ما اكنون به تعداد دوازده (ماه و) برج آسمان دوازده سال را نامگذاري مي‌كنيم، تا سالهایمان را از گذر اين تقویم بفهميم. اين در ميانمان يادگاري باشد. ملّت هم پيشنهاد خاقان را تأييد مي‌كند.
خاقان به اين مناسبت به شكار مي‌رود و فرمان مي‌دهد كه حيوانات را به سوي رود «ايلا» برانند. مردم حيوانات را به تنگنا انداخته به سوي رودخانه مي‌رانند. بعضي از اين حیوانات را شكار مي‌كنند و تعدادي از آنها خود را به آب مي‌زنند. دوازده حيوان از آن ميان از آب مي‌گذرند. نام هر يك از اين حيوانات به سالي داده مي‌شود. نخستين اين حيوانات سيچان (موش) بوده … نام نخستين سال «سيچغان ييلي» (سال موش) گذاشته مي‌شود. بعد نام حيواناتي كه يكي بعد از ديگري از آب گذشته بودند به ترتيب به سالها داده مي‌شود: «اود ييلي» (سال گاو) و …
تركمنها نیز روايت پند‌آميزي در مورد پيدايش سالشمار حيواني دارند. روزي تمامي حيوانات به پيشواز سال جديد مي‌روند. شتر كه به قد و بالاي خودمغرور شده بود گفت: «حتماً پيش از همه سال جديد را خواهم ديد.» امّا موش كوچك با زرنگي تمام روي سر شتر جهيده و پيش از همه، سال جديد را مي بيند. شتر كه مات و مبهوت مانده بود، از تمامي دوازده حيوان دوره كه موفق به مشاهده سال جديد شده بودند عقب مي‌ماند و بدين ترتيب غرور شتر باعث مي شود كه جايي در دوره سالها نداشته باشد .اين روايت به مدد مايه اخلاقي و پندآميز آن كه نهي از غرور است، در ميان تركمنها نسل اندر نسل نقل شده و بصورت ضرب‌آلمثل درآمده است: «دويه بوينونا بويسانيپ ييلدان كور قاليپدير!» يعني (شتر به علّت مباهات به گردنش از مشاهده سال جديد محروم ماندهاست).
عموما اعتقاد بر این است که سالها با ویژگی هر یک از حیوانات همراه می باشد.
نام سال‌های دوازده‌گانه حیوانی ترکی که در ایران به کار می‌رفته با تلفظ قدیمی، به ترتیب عبارت بوده است از:
سیچقان ایل (سال موش)
اود ایل (سال گاو)
بارس ایل (سال پلنگ)
توشقان ایل (خرگوش)
لوی ایل (سال نهنگ)
ایلان ایل (سال مار)
یوند ایل (سال اسب)
قوی ایل (سال گوسفند)
بیچین ایل (سال میمون)
تخاقوی ایل (سال مرغ )
ایت ایل (سال سگ)
تنغوز ایل (سال خوک)
این سیستم تقویمی از دوران صفویه رسما در تقویم ایران بکار رفت. در سال۱۳۰۴ شمسی با آغاز سلطنت پهلوی و در راستای مقابله با نشانه های ترکی در ایران، از تقویم رسمی خارج گردید. با اینحال هنوز هم بصورت غیررسمی براساس سنتی دیرین هر سال تقویم حیوانی در تقویمهای نجومی اعلام می گردد و اهالی آذربایجان و ایران برای تفال از این نامگذاری استفاده می کنند. لوی یا نهنگ ( ماهی بسیار بسیار بزرگ) در فرهنگ ترکان باستان نماد حیات، برکت و پرآبی می باشد.
