ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: در افکار عمومی و تاریخ نگاری ایرانی، سلطان یعنی فردی که قدرت را از پدرش به ارث گرفته و صاحب دولت و ثروتی شده. این شخص سواد درست و حسابی ندارد و با جنگ و خونریزی قدرت را بدست گرفته ولی واقعیت چیز دیگریست. اکثر سلاطین ترک و آذربایجانی از کودکی تحت آموزشهای سنگین نظامی و حکمرانی –اداری قرار داشته و همزمان در ادب و هنر هم سرآمد بودند. مثلا سلطان اویس جلایر و فرزندانش از این تیپ بودند که متاسفانه کمتر آذربایجانی به این وجه آنان پرداخته است.
سلطان اویس جلایر در 19 سالگی بجای پدرش شیخ حسن نشست. وی نیز سلطانی « تربیت یافته، شعردوست و شاعر بود و در فن نقاشی ، خطاطی و موسیقی مهارت زیادی داشت. احمد جلایر خود ؛ در سرودن شعر دست داشت و به سه زبان فارسی ، عربی و ترکی شعر میگفت. دیوان شعری از او که در 808 ق / 1405 م تدوین، و با مینیاتورهای زیبا تزیین شده است، در گالری هنر فریر در واشنگتن نگهداری میشود. افزون بر این ، اشعار پراکندهای از وی در برخی از منابع تاریخی و ادبی باقی مانده است. مکتب نگارگری تبریز- بغداد در دوره آل جلایر تمامی تجاربی را که پیشتر مکتب تبریز ایلخانان و مکتب بغداد سده ششم هجری بدست آورده بودند به ارث برد و با بهره گیری از این تجارب نگارگری به نوآوری ها و دستاوردهای درخوری دست یافت. در این مکتب نگارگری بود که خط نستعلیق از برای بهره گیری هرچه زیباتر از خوشنویسی برای کتب ادبی غنایی یا تغزلی بوسیه میرعلی تبریزی اختراع شد. در این مکتب نگارگری بود که تحولی چشمگیر در ترکیب بندی نگاره ها به وقوع پیوست و رنگ بندی درخشانی در آن ها به کار رفت. برای نخستین بار برای القای مفاهیم عرفان از تشعیر یا حاشیه نگاری استفاده شد و دیوان سلطان احمد جلایر از کهن ترین آثاری است که در آن تشعیر به کار رفته است. کلا آنچه در مکتب نگارگری تبریز- بغداد مطمح نظر هنر پروران و هنرمندان قرار گرفت صحنه های عاشقانه و غنایی از مثنوی های تغزلی همچون خمسه خواجوی کرمانی و نظامی گنجوی بود. در شکل گیری و پیشرفت آن مکتب کوشید و افرادی چون شیخ اویس و فرزند او سلطان احمد که علاوه بر خطاطی در نقاشی و تصویرگری هم مهارت در خور داشتند با حمایت از هنرمندانی چون شمس الدین عبدالحی و جنید در غنای این مکتب نقشی قاطع بر عهده گرفتند. کلاویخو در سفرنامه خود از دیوانخانه وی تعریف کرده است. شیخ اویس پس از 19 سال سلطنت در سال 776ق در تبریز درگذشت و مزارش در نزدیکی تبریز در شادباد مشایخ توسط حاج حسین نخجوانی کشف شد.
پس از سلطان اویس فرزندش سلطان حسین بجای پدر نشست ولی وی در سال 786ق بدست برادرش سلطان احمد به قتل رسید. نام وی در سکه ها « جلال¬الدین حسین خان» آمده است. سلطان احمد که پس از برادر بر تخت سلطنت نشست فردی شاعرمنش و هنرمند بود. وی دیوان شعر نیز داشت. نقل است خطوط سته عربی را بخوبی می نوشت و در نقاشی و تصویرگری یدی طولانی داشت. وی موسیقی نیز می دانست و حافظ دو غزل خود را در مدح وی گفته است.جنید از نقاشان دربار وی محسوب می شد که دیوان خواجو را به دستور سلطان احمد با شش خط زیبا آراست. میرعلی تبریزی واضع خط نستعلیق در دربار و کتابخانه وی کار می کرد و چندین نسخه از کتابت وی زینت بخش موزه های معروف می باشد. سلطان احمد جلایر روز جمعه 28 ربیع-الاخر 813 در دو فرسخی تبریز با قره یوسف قره قویونلو جنگ کرد و شکست خورد و کشته شد.حافظ دو غزل را در مدح او با مطلع زیر گفته است:
احمدالل علی معدله السلطانی احمد شیخ اویس حسن ایلکانی در زمان آل جلایر زبان ترکی پس از زبان عریب زبان اکثریت مردم عراق عرب بود
