دکتر توحید ملک زاده: کشف لوح قیل قمیش سومریان پروتوتورک در تپه باستانی گوی تپه اورمیه

گادتب: گوی تپه یکی از مشهورترین تپه های باستانی اورمیه با آثاری غنی و نمایشگر تاریخ پر افتخار آذربایجان می باشد. قبل از حفاری های سال 1948 م انگلیسیها در این منطقه باستانی در سال 1313 شمسی تصویر قیل قمیش منقش بر روی یک لوح به دست آمده بود. استوانه هایی که نقوشی از خدایان قدیم را داشتند نیز در این منطقه به دست آمده است. کشف ابزارآلات فلزی در گوی  تپه از چهارهزار سال قبل در منطقه شناخته شده بود. کشف کتیبة قیل قمیش در گوی تپة اورمیه شاهد بارزی است بر استقرار فرهنگی سومریان  ترک تباردر منطقه اورمیه و آذربایجان.

قیل قمیش از اساطیر سومری که نقش بسیاری در داستان های مختلف ملل جهان دارد، اولین داستان بلند مردمان می باشد .

بورتون براون سرپرست حفاران انگلیسی که نتیجة کاوش های خود را تحت عنوان  «حفریات آذربایجان» در سال 1948 و 1951 در لندن انتشار داده تمدن گوی تپه و آذربایجان را چنین توضیح داده است:

گوی تپه دارای هفت طبقه می باشد که قدیمی ترین طبقه مربوط  به هزارة چهارم ق.م (شش هزارسال قبل) می باشد شامل خانه هایی با دیوار های چینه ای قطعات سفال قرمز و خاکستری بدون نقش و سفال زرد  باز  با خطوط سادة هندسی به رنگ قهوه ای تند ، ابزارهای سنگی و مسی .

طبقة ششم : مربوط به هزارة سوم قبل از میلاد تا اوایل هزارة اول قبل از میلاد. آثار بناهای گلی با پی های سنگی ، قطعاتی از سفال قهوه ای و قرمز با نقش های هندسی مرکب سیاه رنگ و نیز سفال های دورنگ پخته شده در کوره و منقوش. در این طبقه  ابزارهای مسی به وفور دیده می شود. این تمدن با تمدن های عصر سنگ و مس آناطولی شرقی و آذربایجان شمال ارس پیوستگی  بیشتری دارد.

طبقه پنجم : سفال های این طبقه خاکستری و گاهی سیاه و عموماً صیقلی است. سفالی نیز با نقوش برجسته در همین طبقه یافت شده که به سفال های تمدن های آناطولی و آذربایجان شمال ارس شباهت بیشتری دارد.

طبقه چهارم :حاوی سفال های سیاه و صیقلی بدون نقش.

طبقه سوم : حاوی قبور انسان های اولیه و جمجمه های اجداد آذربایجانیان و قطعات سفالی یافت شده در این قبرها قرمز رنگ یا بدون نقش های الوان بوده و به سفال های طبقه پنجم شباهت دارد.

طبقه دوم : مربوط به سال های 1200-1500ق.م شامل سفال های بدون نقش صیقلی سیاه و خاکستری ، شبیه سفال های هیتیت های آناطولی.

طبقه اول : شامل ظروف سفالین صیقلی قرمز و خاکستری که دسته هایی به شکل حیوانات همانند ظروف یافت شده در تپة حسنلو دارند. در روی گوی تپه سنگ های تراشیده با نقش های حیواناتی چون قوچ و پلنگ وجود دارد که حدس زده می شود مربوط به اواخر هزارة دوم  و اوایل هزارة اول ق.م تعلق داشته باشد و بسیار شبیه سنگ های تراش خوردة هیتی های باستان آناطولی می باشد.

در کتیبه های مختلف سومری از دولت آراتتا واقع در غرب آذربایجان به کرات صحبت شده و از مکاتبات و ارتباط فرهنگی- نظامی در دولت پروتو ترک آراتتا- سومر صحبت شده است. در این مکاتبات و سنگ نوشته ها و لوحه ها از سرزمین آراتتا به عنوان سرزمین کوهستانی با جنگل های پر دخت با منابع فلزی- معدنی و سنگی فراوان صحبت شده است. تمام محققین عالم بر این عقیده اند که غرب آذربایجان همان سرزمین آراتتاها می باشد. گفتنی است آراتتا به معنی دامنه کوهستان می باشد.