ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: یالی (یاللی) ، معروف به (هالای) ، رقص محلی آذربایجانی است و قدیمی ترین رقص جهان است.
در هفتاد کیلومتری جنوب غربی باکو منطقه ای به نام “قوبوستان”وجود دارد که مملو از نقاشی های صخره ای از شکار تا رزم است.این نقاشی ها چهل تا دوازده هزار سال قدمت دارند و به عنوان قدیمی ترین رقص محلی در این منطقه ثبت شده اند.
رقص آذربایجانی،غرور،شهامت،حماسه و وحدت عمل را تداعی و در مراحل اولیه گویا اطراف آتش و توسط شکارچیان و شامانها بعنوان یک آئین اجرا می شده است.
یال کلمه ای ترکی به معنی ردیف است.
این رقص مانند “کمانچه” و “تار” در بین فهرست ناملموس میراث جهانی یونسکو به نام “جمهوری آذربایجان” ثبت شده است.
دربین ترکان آنادولی و ترکان خاورمیانه به جای واژه ی یاللی از “هالای”، ترکان ازبکستان و قفقاز”لزگی”، ترکان قزاقستان و قرقیزستان “قارا ژورقا”، ترکان تاتارستان”قایتارما” استفاده می شود. یاللی ، آللی، آللای در واقع شکل اولیه هالای می باشند که به معنای اولین ارتباط با خالق است . در اسطوره های مربوط به ترکان یاقوت باور بر این است که اولین خالق نامش ائللئی،(Elley) بوده که مرتبط با آتش و گرما است به تعبیر دیگرمی توان گفت که “ائللئی الهه ی آتش” می باشد که به مرور زمان تبدیل به واژه ی یاللی شده است.
در مورد رقص هایی که دست در دستان هم داده و می رقصیدند، باید گفت که برای هر ملتی که روی این کره خاکی زندگی کرده مثال هایی می توان آورد. در روس ها “ پلئتئن ”، در اوکراینی ها رقص مردانه “ آرکان ”، بلاروس ها “ کریژاچوک ”، گرجی ها “ پئرخولی ”، مولداوی ها “ خورا ”، مجارها “ خوروموجروش”، رومون ها “ خوراماره ”، فرانسه ای ها “ فراندولا ”، یوگوسلاوها ” زاچرپنی وودو، یانو ”، سو چئخلرها “ چتیرژپارووا ”، یونانی ها “ سیرتاکی ” و نیز چندین و چند رقص دیگر مربوط به این سبک از رقص می باشد.
زمان های اخیر بیش از صد نوع یاللی با نام های متفاوت وجود داشته است.تعدادی از آنها عبارتند از : « دؤنه » ،« جینق ـ جینق »، « گوپو »، « کوردون آغیری »، « قاز ـ قازی »، « هاغیشدا »، « کؤچری »، « اوچ آیاق » یاللی‌سی، « ایکی آیاق» یاللی‌سی، « قالادان قالایا »، « تن‌زره »، « عرفانی »، « قالئیی »، « لئیلی ـ خانی »، « هویناره »، « گولئی‌ناره »، « هانوکئ »، « چوپ ـ چوپو »، « جیران ـ جیران » ، « اوزون دره » ( ماهنی‌لی)، «شرانی »، « شروری » و …
