رحیم بقال اصغری: زبان آذربایجان در دوره ماننا چه بود؟ جای نام‌ها بر اساس کتیبه‌های آشوری

 گادتب: بر اساس گزارش‌های هرودوت جمعیت ماد را شامل غیر تحلیلی‌زبانان و از ماننا و قوت‌ها می‌داند.

دیاکونوف بر خلاف دانشمندان آریائیست اروپایی سکوت در خصوص مانناها را تقبیح نموده و مادها را غیر تحلیلی زبان می‌داند.

یامپولسکی بر اساس منابع آشوری ۳۴۰۰ سال قبل آشوریان می‌نویسد، مردمان اطراف دریاچه اورمیه را «توروک» نامیده‌اند. «پومپونیوس» مورخ و جغرافی‌دان نیمه نخست میلادی نوشته است که تورکان در سده نخست میلادی و حتی پیش از آن در دشت شروان زندگی می‌کرده‌اند. بر اساس سنگ نوشته اورارتویی نیز نام «توریخی» (تورکی) به مردمان آذربایجان در اوایل هزاره نخست قبل از میلاد گفته شده است.

ایریکی‌ها در منابع یونان و توریخی‌ها در منابع اورارتو و توروکی‌ها در منابع آشور، به عقیده محققان اقوام ترک هستند که در ساخته شدن نام «تورک» موثر بودند.

شاه نشین‌ها:

– میشی تا (میشو.دا / میشو داغی) اسم کوهی در اطراف مرند

– گیلزان (گیلیزان روستایی در سلماس، گیل نام قوم، سان یعنی مشابه)

– آلابریا (آلا یعنی سیاه) نام حکمرانش «ایتی» در تورکی یعنی بُرنده

– اوئیش دیش (اون ایش دیش) کلمه‌ای سومری، تورکی یعنی سیزده دندانه

– آندیا (آند یعنی قسم. اندی یعنی فرود آمدن)

– قیزیل بوندا (رساله فوخس در دانشگاه توبینگن در حوالی قیزیل اۆزن نشان می‌دهد/محل طلا)

– سانگی بوتو (به معنی مشابه کامل)

– پولو آدی (آدی در تورکی به معنی اسم او می‌باشد)

شهرها:

تئورلی (تاپ اور ایز لی/تبریز لی)

هوندور (به معنی بزرگ. این نام در متن شمش ادد پنجم آشوری آمده است اسمی که اکنون تپه باستانی در گرمی اردبیل است)

اوش کایا (اسکو) زیمانسکی آن را حوالی مرند می‌داند. با هوب اوش کایا در جنوب غربی دریاچه متفاوت است.

سو.آ (به آب)

سوری قاش (نگین رمه‌ها)

سوبَی (بیگ آب)

آرماری لی (اریماق و پسوند تورکی لی)

آیا دی (متعلق به خدایگان ماه است)

کول لارا داغ (کوه برای رعایا/داغ عینا آمده است/روستایی در اردبیل)

قالادی (نام دریا/بزرگ است)

منابع:

-تاریخ ماد، ایگور میخائیلوویچ دیاکنف، ترجمه خشایار بهاری، انتشارات فرزان، 1395- ص 42و41

-قوم‌های ایرانی پیش از آریاییان و آریائیان، دکتر فریدون عبدلی فرد، نشر هیرمند1396 ص ۱۵۷

-گزارش لشکرکشی سارگون به اورارتو، اشتفان کرول، گرد آوری، دکتر اسکار وایت ماسکارلا و صمد علیون، نشراختر1390 ص ۲۵ تا ۱۱۰

-ویژه نامه تاریخ منطقه اردبیل از دوران باستان و تا ظهور اسلام، منصور جدی، چاپ یاشماق ص ۱۲۸

-رحیم رئیس‌نیا. تاریخ آذربایجان.ص877-87