ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: به باور صاحبنظران پیدایی و خاستگاه دقیق چهارشنبه سوری چندان روشن نبوده و در هالهای از ابهام قرار دارد. گستره جغرافیایی این آیین کهن علاوه بر ایران کنونی معطوف به قفقاز، آسیای میانه، بخشهایی از خاورمیانه، آناتولی و… میباشد. در بستر تاریخی نیز علاوه بر ترکها، پارسها و اعراب ایرانی میتوان از سومریان، عیلامی ها_ایلامی ها، فینیقیها، مصریان باستان، یهودیها و… به عنوان مدعیان بخشهایی از این میراث معنوی بشری یاد کرد.
آنچه مسلم است امروز در دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان مراسم نوروز و چهارشنبه سوری بصورت فراگیر و ملی اجرا میگردد. در جمهوری آذربایجان علاوه بر مردم، دولت نیز رسما به همراه کابینه در جشنهای چهارشنبه سوری شرکت کرده و با مردم کوچه و بازار بُر میخورند.
در نگاهی گذرا به تاریخچه چهارشنبه سوری اعراب ایران و شیعیان مهاجر خراسان، آئین چهارشنبه سوری را به خروج مختار منتسب دانسته و البته یهودیان آیین چهارشنبه سوری را با جشن پوریم مرتبط میدانند.
برخی از نویسندگان و محققین ایرانی آیین چهارشنبه سوری را با آیین زرتشتی پیوند میزنند، در حالی که خود محققین زرتشتی، آیین چهارشنبه سوری را نوعی توهین به قداست آتش پنداشته و انتساب آن به این آیین را مردود میدانند.
چهارشنبه سوری در آذربایجان
یکی از مراسم کهن آذربایجان چهارشنبه های آخر سال (سو، اود، یئل و توپراق) میباشد. این چهارشنبهها با رنگهای سفید، خاکستری، سیاه و سرخ طبیعت نیز کاملا منطبق هستند: (موشتلوغچو/ خبرچی، کوله/کوتوله، قره و قیزیل چارشنبه سی)
آداب و رسوم چهارشنبه سوری (ایل آخیر چرشنبهسی) گوناگون و به غایت زیبا و پر معنا میباشند:
پریدن از روی آتش با خوانش اشعار زیبای فولکلوریک (قیزلار دئیهر آتیل ماتیل چارشنبه * آینا کیمی بختیم آچیل چارشنبه) یکی از این مراسم نمادین و سمبلیک میباشد. همچنین شال_ساللاماق، فرستادن خُنچه هدایا و نقل و شیرینی و آینه به خانه تازه عروسها از طرف خانواده داماد، قاشقزنی، اسپند دود کردن، رفتن سر چشمه آب و…
چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی؟!
به دلیل شکاف بین نسلی و عدم انتقال صحیح آموزههای فرهنگی و آیینی به نسل جدید و البته برخورد چندگانه حاکمیت با چنین مراسماتی (انکار ، تخفیف و تجلیل)، همچنین فرهنگسازی غلط در دو سه دهه اخیر، آیینها و آداب و رسوم زیبا و پرمحتوای چهارشنبه سوری در چهارگوشه ایران کم کم به حاشیه رفته و جای خود را به ترقهبازی و انفجار مواد محترقه گوناگون و بعضا خطرناک داده است. به طوری که سال به سال تعداد کشتهها، مجروحین و تلفات حاصل از این آتش بازی رو به تزاید میباشد.
چَرشنبه
بايرام ایدی، گئجه قوشی اوخوردی
آداخلی قيز، بيگ جورابین توخوردی
هر كس شالين بير باجادان سوخوردی
آی نه گؤزل قايدادی شال ساللاماق
بيگ شالينا بايراميليغين باغلاماق!
شال ايستهديم من ده ائوده آغلاديم
بير شال آلیب تئز بئلیمه باغلاديم
غلام گيله قاشديم شالی ساللاديم
فاطمه خالا منه جوراب باغلادی
خان ننهمی، يادا سالیب آغلادی
یومورتانی گؤیچک گوللی بویاردیق
چاقیشدیریب سینانلاری سویاردیق
اویناماقدان بیرجه مگر دویاردیق
علی منه یاشیل آشیق وئرردی
ارضا منه نوروز گولی درردی
باکیچینین سؤزی، سوْوی، کاغیذی
اینکلرین بولاماسی، آغوزی
چرشنبهنین گیردکانی، مویزی قیزلار دییهر: آتیل ماتیل چرشنبه
