ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: یک سیاح انگلیسی به نام ادوارد برجیس در تاریخ ۱۵ ژوئن ۱۸۴۱ (دوران محمدشاه قاجار و اوایل حکومت ناصرالدینشاه) با بیان جزئیاتی از کاربرد زبان‌های شرقی، زبان تورکی را از حیث نفوس متکلم و ضریب نفوس در رتبه اول، فارسی را به عنوان زبان مکتوب در رتبه دوم و عربی به لحاظ وسعت کاربرد در مرتبه سوم قرار داده از شهر تبریز چنین می‌نویسد: « … امیدوارم دانش زبان‌های فارسی و تورکی به من کمک کند تا در این کشورها بتوانم خرج خود را دربیاورم!. بسیاری از انگلیسی‌ها فارسی می‌دانند زیرا زبان مکتوب نواحی وسیعی از هند است و آنها ناگزیر به فراگیری آن هستند. فارسی تنها زبان مکتوب ایران، افغانستان و بخش‌هایی از تاتارستان و هند است هرچند به زبان‌های بسیار دیگری تکلم می‌شود.
(انگلیسی‌ها) به ندرت تورکی می‌دانند و من انگلیسی‌هایی دیده‌ام که بین بیست یا سی سال از عمر خود را در عثمانی گذرانده‌اند اما زبان آنرا یاد نگرفته‌اند. این زبان (تورکی) شاید بیش از هر زبان دیگری در کره زمین رایج است. از مرزهای مجارستان گرفته تا استان‌های شمالی چین به زبان تورکی در لهجه‌های مختلف سخن می‌گویند اما همه این لهجه-ها شبیه هم است و هر کسی که یک لهجه را خوب بداند همه را می‌فهمد. فکر می‌کنم عربی به لحاظ وسعت کاربرد در مرتبه سوم قرار دارد.»
منبع: نامه‌هایی از ایران(۱۸۲۸-۱۸۵۵) چارلز ادوارد برجیس، ترجمه معصومه جمشیدی، حسین اصغرنژاد، تهران نشر و پژوهش فرزان روز، ۱۳۸۴، ص: ۵۸
«دکتر توحید ملک زاده»
