ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: اولین بار بصورت مکتوب، این تقویم در سنگ نوشته های اورخون ( کتیبه های امپراطوری گؤک تورک) بکار رفته است. این کتیبه ها در سالهای قبل از ظهور اسلام نگارش یافته است. بعدها توسط دانشمند و حکیم بزرگ؛ «محمود کاشغری» در ۴۴۶ هجری در کتاب مشهور خود 《 دیوان الغات الترک 》شرح کامل و مبسوطی در مورد این تقویم نوشته شده است .محمود کاشغری ذکر کرده که در این نامگذاری حکمت خاصی نهفته است و با این تقویم اقوام تورک فال هم می گیرند. بطور مثال در سال گاو جنگ و خون ریزی بیشتر می شود و در سال مرغ مال و برکت و روزی زیاد می شود. علاوه بر محمودکاشغری، اندیشمند دیگری از تورکستان؛«ابوریحان بیرونی» هم نام های دوازده گانه حیوانی را به ترتیب بیان می کند که در این نامگذاری ها اولین سال به موش اختصاص داده شده است و ترتیب آن ها بصورت زیر می باشد:
سیچان – اؤکوز / سیغیر – بارس /قافلان – دوشان – نئک(نهنگ یا تمساح) – ایلان – آت – قویون – میمون / بیجین – تویوق – ایت – دونقوز
در حدود ۸۰۰ سال پیش سخنور نامی افغانستان «ابونصر فراهی» در کتاب «نصاب الصبیان» خویش این دوازده حیوان را به ترتیب ذیل به نظم کشیده است؛
موش و بقر و پلنگ و خرگوش شمار
زین چار چو بگذری نهنگ آید و مار
وآنگاه به اسپ و گوسپند است حساب
حمدونه و مرغ و سگ و خوک آخر کار
در ایران، این تقویم تا زمان روی کار آمدن رضا شاه در تمام دوائر دولتی استفاده می‌گردید و علاوه بر شاهان و درباریان و نویسندگان توسط مردم عادی هم استفاده می شد.
🛑 با روی کار آمدن رضا شاه، اطرافیان وی سعی کردند تقویم تورکی را همچون دیگر آثار تورکان از بین ببرند. برای این کار ابتدا افرادی چون علامه قزوینی به اسم عمر خیام کتابی با نام نوروز نامه درست کرده و با چیره دستی خاص آن را در کتابخانه ی برلین قرار دادند که در سال ۱۳۱۳ کذاب دیگری به اسم «مجتبی مینوی» این «نوروز نامه» را تصحیح و چاپ می‌کند❗️
از بد روزگار یک سال بد محقق آلمانی در مقاله یی ثابت می‌کند که کتاب خطی نوروز نامه ساختگی و جعلی می‌باشد!
در کشورهای آسیای میانه – که تا صد سال پیش به تورکستان غربی مشهور بود – میان مردم افسانه یی رواج دارد که میان حیوانات مختلف بحث و جدل صورت می گیرد که کدام حیوان سر لیست گروه دوازده گانه تقویم تورکی باشد از آسمان ندا می رسد که؛ هر حیوانی بتواند زودتر از بقیه طلوع خورشید را ببیند اولین سال تقویم دوازده گانه به نام او ثبت گردد. از اول شب همه ی حیوانات در دشتی سرسبز جمع شده و منتظر طلوع خورشید می شوند همه ی حیوانات به علت قد بلند شتر (دوه)، شانس را به شتر می دادند. در تاریکی شب، موش یواشکی بر سر شتر میرود و به دلیل سبک وزنی موش و تاریکی شب همراه با انتظار چند ساعته، شتر متوجه ماجرا نمی شود. به محض طلوع اشعه های خورشید از پشت کوه های سر به فلک کشیده ی (خان تانری)، موش در کنار گوش شتر چنان نعره یی می کشد که شتر از ترس آن جیغ و سر و صدا بیهوش می‌شود و بدین سان موش/ سیچان سر لیست حیوانی دوازده گانه سالهای تورکی می شود و شتر جایی در این گروه پیدا نمی کند!
