ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: در تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که با عنوان «پایش ابعاد فقر در سال ۱۴۰۲» منتشر شده، پدیده «فقر آموزشی» به‌عنوان یکی از جدی‌ترین بحران‌های اجتماعی در ایران شناسایی شده است. این گزارش نشان می‌دهد که میان فقر اقتصادی خانواده‌ها و ترک تحصیل فرزندان، به‌ویژه در استان‌های آذربایجانی و سایر مناطق اقلیت ملی، رابطه‌ای مستقیم و نگران‌کننده وجود دارد.
بر اساس آمار رسمی، در سال گذشته حدود یک سوم از دانش‌آموزان در برخی استان‌ها، حتی موفق به اخذ مدرک ابتدایی نشده‌اند. نرخ ترک تحصیل در استان آذربایجان غربی به ۲۷ درصد، در کرمانشاه به ۲۲ درصد و در خوزستان به ۳۶ درصد رسیده است. در سیستان و بلوچستان این نرخ حتی فراتر از ۲۲۰ درصد گزارش شده که نشان از خطای آماری یا عمق بحران دارد. این در حالی است که کارشناسان معتقدند آمارهای واقعی ممکن است حتی از آنچه اعلام شده شدیدتر باشد، چراکه بسیاری از موارد ترک تحصیل در سیستم رسمی ثبت نمی‌شوند.
فقر آموزشی در مناطق آذربایجان و مناطق حاشیه‌ای کلان‌شهرهایی همچون تهران، کرج و اسلامشهر آذربایجانی نشین نیز ابعاد هشداردهنده‌ای دارد. در برخی نواحی آذربایحان مانند میاندوآب، نقده و سلماس، دانش‌آموزان در مدارس کانکسی، بدون وسایل گرمایشی و سرمایشی، و با معلمانی موقت و فاقد آموزش کافی، تحصیل می‌کنند. نبود امکانات آموزشی استاندارد و بی‌توجهی نهادهای مسئول باعث شده بسیاری از این کودکان پیش از اتمام دوره ابتدایی، مدرسه را ترک کرده و وارد بازار کار شوند.
در حاشیه کلان‌شهرها، مثل تهران و کرج و اسلامشهر بسیاری از کودکان آذربایجانی به دلیل فقر شدید خانواده‌ها از تحصیل بازمی‌مانند و برای کمک به معیشت خانواده، به دست‌فروشی، جمع‌آوری زباله، کار در کارگاه‌های غیررسمی یا پیک‌موتوری روی می‌آورند. این کودکان اغلب در معرض انواع خشونت، استثمار و سوء‌تغذیه نیز قرار دارند.
دلایل ترک تحصیل دختران نیز نگران‌کننده است. طبق آمار شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان، ۳۰ درصد از دختران دبیرستانی در ایران به مدرسه نمی‌روند و سالانه حدود ۲۰۰ هزار دختر بین ۱۵ تا ۱۹ سال ازدواج می‌کنند. کودک‌همسری، فاصله زیاد از مدرسه، فقر، و فشارهای فرهنگی از جمله عوامل اصلی بازماندن دختران از تحصیل اعلام شده‌اند.
در این گزارش همچنین به موضوع «تحصیل به زبان مادری» اشاره‌ای نشده، در حالی‌که کارشناسان آموزش تأکید می‌کنند که بخش عمده‌ای از کودکان در مناطق دوزبانه، از جمله آذربایجانی‌زبان‌ها، به دلیل آموزش صرفاً به زبان فارسی، دچار افت تحصیلی و بیگانگی با مدرسه می‌شوند. این مسئله یکی از عوامل پنهان اما مهم در افزایش نرخ ترک تحصیل در این مناطق است.
مرکز پژوهش‌های مجلس با تأکید بر کاهش شدید سرانه بودجه آموزش عمومی، هشدار داده است که آموزش در ایران به‌شدت طبقاتی شده است. دهک‌های بالا با پرداخت هزینه‌های سنگین در مدارس غیرانتفاعی و آموزشگاه‌های خصوصی، به آموزش باکیفیت دسترسی دارند، اما دهک‌های پایین، خصوصاً در مناطق قومی، با مدارس فرسوده، کمبود معلم، و فقدان زبان مادری، عملاً از چرخه آموزش خارج می‌شوند.
کارشناسان مسئولیت این وضعیت را متوجه ساختار حاکمیتی می‌دانند که طی سال‌های گذشته، با سیاست‌های نابرابر، آموزش را به کالایی گران و دست‌نیافتنی برای طبقات پایین جامعه بدل کرده است.
این وضعیت نه‌تنها نقض صریح ماده ۲۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر و پیمان‌نامه حقوق کودک است، بلکه تهدیدی جدی برای آینده اجتماعی و اقتصادی کشور محسوب می‌شود.
