ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: از زمانهای دور باور انسانها بر این بود که چهار عنصر آب و آتش و باد و خاک هستند که باعث بیداری طبیعت می‌شوند. تُرکهای آذربایجان چهار هفته قبل از عید، و به مناسبت همین چهار عنصر روزهای چهارشنبه را برای اجرای مراسم انتخاب کرده اند.
این مراحل عبارتند از؛
1) سوچرشنبه سی
2) اود چرشنبه سی
3) یئل چرشنبه سی
4) توپراق چرشنبه سی
این چهار اصل یعنی آب، حرارت، باد و خاک لازمۀ بیداری طبیعت اند و اگر یکی از آنها نباشد طبیعت سرسبز نمی شود.
اولین چهارشنبه را «سو چرشنبه سی» یا « ازل چرشنبه » یا « چیلله قاچدی » یا « اول چرشنبه » یا «یالانچی چرشنبه» می نامند. صبح چنین روزی قبل از اینکه آفتاب بالا بیاید. کنار آب رفته و کوزه های سفالی را پر از آب میکنند، روی هم آب پاشیده از روی آب می پرند و حین این کارها چنین میگویند؛
آغیرلیغیم- اوغورلوغوم سویا/ آزاریم- بئزاریم سویا/ آغیرلیغیم- اوغورلوغوم/ دوشسون سو اوستونه
سئل چارپار،سوچارپار/ بیرگوناه ایشلتدیم/ گَل اونو توت آپار/ سئل چارپار،سوچارپار/ گل آپار،گل آپار
دومين هفته را نياكان ما تحت عنوان «اود چارشنبه سي» نام نهاده اند كه مظهر حرارت و نور و روشنايي است. و آتش و نور و حرارت است كه به طبيعت روح تازه مي بخشد و به زمين حرارت ميدهد نياكان ما بر اين باور بودند كه هر قدر آتش و خورشيد را مقدس به حساب آورند همان اندازه طبيعت زودتر بيدار مي شود و به انسانها سعادت به ارمغان مي آورد. آتش و خورشيد داراي اهميت زیادی در ميان نياكان ما توركان داشته است.
عصر این چهارشنبه مردم آتش درست کرده و از روی آن می پرند. در ضمن این کار چنین میگویند.
آتیل باتیل چرشنبه/ باختیم آچیل چرشنبه/…
سومين هفته آخر ماه فصل زمستان را پدران و مادران ما تحت عنوان «يئل چارشنبه سي» نامگذاري كرده اند چون در اين هفته باد با آمدن خود به زمين و طبيعت زندگي نويد بيداري ميدهد «يئل» در يك مدت كوتاه تمامي زمين را پشت سر ميگذارد و زمين را به بيداري فرا ميخواند بنا به اعتقاد نياكانمان «يئل» خود يكي از خدايان قدرتمند مي باشد.
در چنین روزی فرزندان آذربایجان که بخاطر سرمای زمستان چند ماهی به دور از همبازیهای خود اغلب در خانه سپری کرده اند بیرون آمده و حین بازیهای ملی اشعاری در رابطه با «یئل» میخوانند مثلاً؛
قاش- قاباقلي بير بولوت/ آل گونشي بورويور/ يئل پوفله‌يركن فلوت/ داغين قارين كورويور
گؤي گورلايير، يئل اسير/شيمشك شاخير، گون چيخير/ ياز گلمه‌يه تله‌سير/ سئوينجدن داريخير
در این روز پرندگانی که معمولاً در طول زمستان به خانه های مسکونی پناه می آوردند با آرزوی برآورده شدن خواسته ای آزاد می شود. بعضی ها نیز زیر درخت «سویوت»(بید مجنون) رفته و آرزوئی می کنند اگر آرزویشان برآورده شود شاخه های بید را باد به پائین حرکت می دهد و اگر بالا حرکت دهد برآورده نمی شود. عین حرکت سر انسان موقع بله یا نه گفتن.
آخرين چارشنبه سال نيز تحت عنوان «تورپاق چارشنبه سي» نامگذاري شده است كه طبیعت با جذب گرما و حرارت بيدار مي شود این روز در نزد مردم با نام «ايلين سون چارشنبه سي» مشهور است. در آخرين چارشنبه سال «تورپاق» با نيرو گرفتن از «سو»،«اود» و«يئل» جان ميگيرد. صبح چنین روزی کنار رود رفته و کوزه ای را از آب زلال پر می کردند این آب همچون تبرکی برای پخت اولین پلوی سال و از این قبیل استفاده می شد.
در زمانهای اخیر با ورود به زندگی «شبه مدرن» مراسم چرشنبه های سو، اود و یئل در آذربایجان حال و هوای گذشته را از دست داده ولی در عوض «سون چرشنبه» با شکوه خاصی که تمام #مشخصات_سه_چرشنبۀ قبل را نیز دارد اجرا می شود.
