ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: سون گونلرده، قدس قوه‌لری‌نین کئچمیش کوماندیری، «قاسم سلیمانی»نین کسیلمیش الینین بیر فوتوشکیلی، اینقیلاب کئشیکچیلرینه باغلی کاناللار طرفیندن آذربایجان رئسپوبلیکاسی‌ایله علاقه‌‌‌لی سوسیال شبکلرده یاییلدی. فوتوشکیلین آشاغیسیندا یازیلیب: «بو ال ترور ائدیلیب کسیلدیکدن سونرا سانکی دونیادا ال اله گؤروشمک حرام ائدیلدی. دونیا سلیمانی‌نین شهادتی ایله سانکی تانرینی اینجیتدی.»
ایسلام جمهوریییتی شیعه‌‌‌لرین، جمعیتین بیر حیصه‌‌‌سی اولدوغو اؤلکلرده آکتیو فعالیت گؤستریر و ایرانین عراقدا، لبناندا، بحرینده، یمنده، آذربایجان جمهوریییتینده، حتی پاکیستان و گرجستاندا بئله فعالیتلرین نومونه‌لرینی گؤروروک.
دونیانین مئدیا و آراشدیرما مرکزلری ایسلام جمهوریییتینین اورتا دوغوداکی گلیشمه سیاستلری حاقیندا قاپساملی یازیبلار. بونونلا بئله، آز سایدا مئدیا و آراشدیرما مرکزلری ایرانین قافقازدا آرتان موداخیله‌سینه کیفایت قدر دقت ائتمیللر. بؤلگه‌ده اوچ بؤیوک کئچمیش سووئت جمهوریییتی وار. روسیه ایله قاریشیق موناسیبتلری اولان و آوروپایا انتگره یولوندا اولان گرجستان. روسیه‌نین موتفیقی اولان مسیحی ارمنیستان و تورکییه‌نین موتفیقی اولان سکولار آذربایجان جمهوریییتی کی ایراندان سونرا شیعه‌‌‌اهالیسی‌نین ان چوخ فایزینه صاحبدیر.
نارداران و آذربایجان جمهوریییتینین میلی تهلوکه‌‌‌سیزلیک مسئله‌‌سی
۲۶ نوامبر ۲۰۱۵-جی ایلده، اربعین عرفه‌‌سینده، آذربایجان جمهوریییتینین تهلوکه‌‌‌سیزلیک قوه‌لری سلاحلی بیر قروپو ائتکیسیز‌لشدیرمک آدلی عملیات کئچیردی. دئییلنلره گؤره دین آدی آلتیندا بیر گروپ، دینی دؤولت یاراتماق مقصدی ایله حؤکومت مقاملارینا قارشی ایغتیشاشلار و ترور ائیلملری گرچک‌لشدیره‌جکدیلر. تهلوکه‌‌‌سیزلیک قوه‌لری و بؤلگه ساکینلری آراسیندا چیخان چاتیشمادا، ۲ تهلوکه‌‌‌سیزلیک قوه‌سی ده داخیل اولماقلا ۷ نفر اؤلدورولدو و «آذربایجان جمهوریییتی‌مسلمان بیرلیگی حرکتی»نین ۱۶ عضوو حبس اولوندو. بو عملیات «نارداران» آدی ایله تانیندی. بو حادثه‌‌‌لردن سونرا آذربایجان جمهوریییتینین بعضی قوروملاری و خبر آژانسلاری طرفیندن نارداران حادثه‌‌‌لرینه موداخیله ائتمکده گوناهلاندیریلان ایسلام جمهوریییتی‌ادعالاری رد ائتدی و آذربایجان جمهوریییتینی بو اؤلکه‌نین مسلمان خالقی‌نین دینی حیسلری قارشیسیندا تمکینلی اولماغا چاغیردی.
آذربایجان جمهوریییتی‌مجلیسی‌نین دینی ایشلر کومیته‌سی‌نین باشقانی «سیاووش نوروزاوف»، دئییر: «نارداران جاماعتی‌نین بؤیوک حیصه‌‌‌سی اینانجلی اینسانلاردیر. لاکین اعتراف ائتمک لازیمدیر کی، نارداراندا باشقا دؤولتین تأثیری آلتینا دوشنلر، همین اؤلکه‌ده تحصیل و تعلیم آلانلار، اورانین مالیه‌‌دیکته‌سی ایله حرکت ائدنلر وار. بیر چوخ مذهبی افراطیلرده اورانی اؤزلرینه بازا سئچمیشدیلر.» او، ایسلام جمهوریییتینین آذربایجان شیعه‌‌‌لرینه تأثیر گؤسترمه سعیلریندن دانیشیر و اینقیلاب کئشیکچیلری‌نین کئچمیش عضوو و اردبیلین «ایسلام مشورت مجلیسی»نده‌کی کئچمیش ملت وکیلی «منصور حقیقت‌پورا» ایستیناد ائده‌رک دئییر؛ «ژنرال منصور حقیقت‌پور نارداران حادثه‌‌‌لری باره‌ده دانیشمازدان اول ده آذربایجانلا باغلی چوخلو خوشاگلمز بَیاناتلار سسلندیریب. واختیله بورادا سفیرلیکده چالیشدیغی مدتده تخریباتچی عمللرله، ائرمنیلره معلومات اؤتورمکله مشغول اولوب. اونون نارداراندا دا آداملاری وار ایدی و گویا ناردارانین تعصبونو چکیر، نارداراندا توتولان تخریباتچی قروپلارین حوقوقلاری‌نین مودافیه‌سی ایله مشغولدور.»
آذربایجان جمهورییتی ایرانی داخیلی ایشلرینه قاریشماقدا گوناهلاندیریر، لاکین ایسلام جمهورییتی‌نین باکیداکی سفیرلیگی بو ادعالاری رد ائدیر و ایران داخیلی مئدیاسی اسرائیلین آذربایجان جمهوریییتینده‌کی موداخیله‌سی باره‌ده خبر وئریر. حتی ایران رادیو و تلویزیونون آذربایجان جمهورییتینده‌کی کئچمیش تمثیلجیسی «برهان حشمتی»، بو اؤلکه‌نین «مسعود علی‌محمدی»نین قتلینده‌کی رولوندان دانیشدی و علاوه‌‌ائتدی: «اسرائیل نووه عالیملری‌نین تروروندا جمالی فشی (مسعود علی‌محمدینی اؤلدورمکده اتهام اولونور) پاسپورتونا مؤهور وورمادان باکی هاوا لیمانیندان اسرائیله کؤچورولدو و شهید علی‌محمدینی اؤلدورمه‌یی اؤیرندی.»
ایرانین آذربایجان جمهوریییتینده‌کی او واختکی کولتور موشاویری اولان «سید ابراهیم ابراهیمی»، ایرانین آذربایجان جمهوریییتینین شیعه‌‌‌لری قارشیسیندا وظیفه‌‌‌سی باره‌ده ایسلام جمهوریییتینین فداکارلیق حیسیندن دانیشیر و ایسلام جمهوریییتینین آذربایجان جمهوریییتی شیعه‌‌‌لرینه قارشی وظیفه‌‌‌سی ندیر سؤالینا جاوابیندا دئیر: «آذربایجان سفیری‌نین چاغیریشی شکلینده گؤروشلر، اجتماعی توپلانتیلار و کنفرانسلار کئچیریلمه‌لی و اونو اردبیل، تبریز و یا تهران کیمی شهرلرین اینسانلارینا موراجعت ائده‌رک آذربایجان حؤکومتی‌نین نییه بئله حرکت کئچیردیگینی جاوابلاندیرماسی اوچون دعوت ائدیلمه‌لیدیر.» او دئییر کی، آذربایجان جمهوریییتی حؤکومتی‌نین «مسلمان اؤلکه‌سی اولماسینا باخمایاراق دینی و مذهبی عنصرلارا و مراسیملره قارشی دؤزوملولویو یوخدور.»
نارداران حادثه‌‌‌لریندن سونرا ایسلام جمهوریییتینین بعضی شهرلرینده، او جومله‌‌‌دن تبریز، اردبیل، زنگان، اورمیه، همدان و بیجار‌دا، نارداران حادثه‌‌‌لرینده اؤلنلر اوچون «نارداران شهیدلری خاطیره‌سی»، آدی ایله یاس مراسیملری کئچیریلدی.
ایسلام جمهوریییتینین، آذربایجان جمهوریییتینده‌کی فعالیت ایستیقامتلری
سون ایللرده ایسلام جمهوریییتینه باغلی قوروملار ایرانین مذهبچیلیگی‌نین بیر قولو و شیعه‌‌‌ژئوپولیتیگی باغلامیندا آذربایجان جمهوریییتینده گئنیش فعالیت آپاریللار.
آذربایجانلی طلبه‌‌‌لری اورقانیزه ائتمک و اونلارا پولسوز تحصیل ایمکانلاری‌نین یارادیلماسی، گنجلرین بیلیم‌یوردلاریندا دینی تحصیل آلمالاری اوچون ایرانا گؤندریلمه‌سی، شیعه‌‌‌دینینین تبلیغی اوچون دین خادیملری‌نین آذربایجان جمهوریییتینه گؤندریلمه‌سی، موختلیف ایران طرفداری تشکیلاتلارین فعالیتلری‌نین مالیه‌لشدیریلمه‌سی و عاشورا پروقراملاری‌نین کئچیریلمه‌سی، سوسیال شبکلرده‌کی فعالیتلر و آذربایجان تورکجه‌سینده وب‌سیته‌لرین قورولماسی، شیعه‌‌‌جیلیگین تبلیغی و آذربایجان جمهورییتی‌نین موختلیف شهرلرینده یاردیم کومیته‌سی‌نین ۲۰ ایللیک فعالیتی ایسلام جمهوریییتینین آذربایجانداکی فعالیتلری‌نین یالنیز بیر حیصه‌‌‌سیدیر.
بؤلگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سینده اللیدن چوخ ایسلامچی وبسایت فعالیت گؤستریر. ایراندا قئیدیاتا آلینان و عینی زاماندا آذربایجان تورکجه‌سینی ده احاطه‌‌‌ائدن خبر سایتلاریندان باشقا، آذربایجان اینترنت دومئنینده قئیده آلینان دیگر سایتلاردا آشاغی کیفیتلی خبر و مقاله‌لر گؤرونمکده‌دیر.
آذربایجان جمهورییتی‌نین مقاملاریندان بیری‌نین موشاویری ایران‌وایر ایله صؤحبتده دئییر: «بو سایتلارین آذربایجان خالقینا چوخ تأثیر ائده بیله‌جه‌یینی دوشونموروک و بودا بو فعالیتلره نظارت ائتمه‌دیگیمیزی ایفاده ائتمیر، عکسینه بیز نظارت ائدیریک و بو مسئله‌‌ایله باغلی آذربایجان جمهورییتی حؤکومتی‌نین حساسلیغیندان اؤتورو بو سایتلارین فعالیتینه کیفایت قدر نظارت وار.»
۲۰۱۱-جی ایله قدر آذربایجان جمهورییتینده فعال ایشتیراک ائدن ایمام خمینی یاردیم کومیته‌سی، ایسلام جمهورییتی‌نین بو اؤلکه‌ده‌کی فعالیتی‌نین باشقا بیر ساحه‌‌‌سی ایدی. ایمام خمینی یاردیم کومیته‌سی‌نین رسمی سایتیندا وئریلن معلوماتا گؤره، آذربایجان جمهورییتینده یاردیم کومیته‌سی بؤلمه‌لری‌نین سایی ۵۵-دیر، او جومله‌‌‌دن باکیدا یئرلشن باش اوفیس، دؤرد اساس شؤبه (باکی، لنکران، گویچای و گنجه‌ده)، ۱۶ تعلیم مرکزی، ۱۹ پایلاما شؤبه‌سی، بئش کولتور ائوی، بئش طبّ مرکزی و بئشدنه ده باشقا بیرلیک. یاردیم کومیته‌سی آذربایجان جمهورییتی‌نین۴۶۴ شهر و کندینی احاطه‌‌‌ائتمیشدیر. ۲۰۱۱-جی ایلدن بری بو کومیته‌نین آذربایجان جمهورییتینده‌کی بوتون شؤبه‌لرینین فعالیتی دوردورولموشدور و ۲۰۱۴-جو ایلدن اعتباراً بو کومیته‌نین آذربایجان جمهورییتینده‌کی فعالیتی تامامیله دایاندیریلمیشدیر.
دئییلنه گؤره، یاردیم کومیته‌سی‌نین دایاندیریلماسینا سبب اولان بو کومیته‌نین آذربایجان جمهورییتینده بؤلوجولوک فعالیتلرینه قاریشماسییدی. بوندان اؤنجه، آذربایجان جمهورییتی‌نین «مئدیا فوروم» خبر آژانسی، آدی آچیقلانمایان رسمی منبع‌یه ایستناداً، ایمام خمینی یاردیم کومیته‌سی‌نین آذربایجان جمهورییتینده‌کی شؤبه‌سینی بؤلوجولوک فعالیتلرینی دستک‌له‌مکده اتهام ائتدی. بونونلا بیرلیکده ایسلام جمهورییتی‌نین آذربایجانداکی کئچمیش سفیری «پاک‌آئین»، یاردیم کومیته‌سی‌نین اؤلکه‌ده ۲۰ ایللیک فعالیتینده تخمیناً ۴۳ میلیون دلار خرجله‌دیگینی ادعا ائتمیشدیر.
ایسلام جمهورییتی‌نین دینی گلیشمه ایستیقامتینه قارشی آذربایجان جمهورییتی‌نین تدبیرلری
آذربایجان جمهورییتی ۲۰۱۵-جی ایلدن بری بو اؤلکه‌دکی ایران روحانیلری‌نین سایینی آزالدیب. آذربایجان جمهورییتی‌نین شیعه‌‌‌لری آراسیندا ایران میسیونرلرینین دیخالتیندن سونرا بو میسیونرلرین اؤنجه‌کی کیمی آسانلیقلا ایشله‌مه‌سینه ایمکان وئریلمیر. نارداران حادثه‌‌‌لریندن سونراکی ایلک آددیمدا حؤکومت، ایران حوزه علمیه‌لرینده تحصیل آلان طلبه‌‌‌لرین مسجید ایماملیغی ائتمه‌لرینی قاداغا ائدیب و عینی زاماندا ۲۰۱۸-جی ایلده آذربایجانلی طلبه‌‌‌لری قبول ائدن، «آذربایجان الهیات انستیتوسونو» قورموشدور. باخمایاراق کی الهیات فاکولته‌سی ۱۹۹۲/۹۳-جو تدریس ایلینده آذربایجان جمهورییتی تحصیل ناظرلیگی، باکی دؤولت بیلیم‌یوردوندا و تورکیه دیانت وقفی آراسیندا باغلانمیش آنلاشما اساسیندا تأسیس اولونموشدور. آذربایجان الهیات انستیتوسو ایسلام جمهورییتی‌نین تبلیغات فعالیتی ایله پارالل بیر فعالیت گؤستریر.
آذربایجان جمهورییتی حاکیمیتی، ایسلام جمهورییتی‌نین آذربایجان شیعه‌‌‌لرینه مومکون تأثیرینی مینیموما ائندیرمک و ایران حوزه‌لرینین اعتبارینی ضعیفلتمک اوچون بو تدبیره ال آتدی. یوموشاق دوشونجه‌لی دین خادیملری‌نین ایراندا تحصیل آلان دین خادیملری ایله یئرلری‌نین دییشمه‌سی ایسلام جمهورییتی حوزلرینده تحصیللی آذربایجان روحانیلری‌نین پتانسیل تأثیر و تهدیدلرینی آزالدا بیلر.
شیعه‌‌‌مذهبی ایسلام جمهورییتی‌نین شیعه‌‌‌اهالیسی اولان اؤلکلرین ایشلرینه قاریشماقدا ایلک و ان تأثیرلی سلاحدیر. موتخصیصلر حساب ائدیرلر کی، عراق، بحرین، یمن و پاکیستانلا موقایسه‌‌ده ایرانین آذربایجان جمهورییتی شیعه‌‌‌لرینه تأثیری‌نین اولماماسی‌نین اساس سببلرینی ایکی حالدا آراشدیرماق اولار.
بیرینجیسی، آذربایجان خالقی اؤزلرینی مسلمان حساب ائتسه‌لر و شیعه‌‌‌چوخلوغونا صاحب اولسالار دا، نه مکتبلرده اؤیرنجیلره دینی درسلر وئریلیر و نده حؤکومتین بئله بیر مقصدی واردیر. آذربایجان جمهورییتی درسلیگینده دینله باغلی تاپیلا بیله‌جک یگانه شئی اورتا مکتبده موختلیف دینلر اوزره سوسیال تحصیل درسلیگینده قیساجا وئریلن بیلگیدیر. آنجاق بو، اهل بِیتی سئون آزلیغین اینکار ائدیلمه‌سی دئییل و بعضیلری ایسلام جمهورییتینی اوتوپییا حساب ائدیرلر.
بو باره‌ده ایران ایسلام جمهورییتی طرفداری بیر گنج ایران‌وایره دئییر «بیز حؤکومتدن چوخ شئی ایستمیریک، شیعه‌‌‌اولدوغوموزا حؤرمتله یاناشسین و شیعه‌‌‌روحانیلرینی حبس ائتمه‌سین. ایران شیعه‌‌‌لرین راحت اولدوغو یگانه یئردیر و شیعه‌‌‌لرین اولدوغو هر یئرده شیعه‌‌‌لر مظلومدور.» اوندان ایراندا و اونون دینی شهرلرینده یاشاماق ایسته‌ییب-ایسته‌مه‌دیگینی سوروشدوق: «ایسته‌دیگیم واخت مشهد و قوم شهرلرینه گئدیرم و اورادا دوستلاریم وار. عائله‌‌‌مله مشهدده و یا قومدا یاشاماق ایسته‌یردیم، آما بوتون عائله‌‌‌می و دوستلاریمی اؤزومله آپارا بیلمه‌رم.»
بونونلا یاناشی، عراق، بحرین، یمن و پاکیستان شیعه‌‌‌روحانیلریندن و یا درین ایسلامچی دین آداملاریندان فرقلی اولاراق، بیر و یا ایکی آزلیق قروپو استثنا اولماقلا، آذربایجان شیعه‌‌‌روحانیلری‌نین آشیری فعالیتلری ویا آشیری سیاسی طلبلری اولمامیش.
آذربایجان جمهورییتی‌نین تهرانداکی کئچمیش سفیری و آنکارا بیلیم‌یوردونون تاریخ پروفسورو «نصیب نصیبلی» ایران‌وایره وئردیگی موصاحیبه‌ده ایسلام جمهورییتی‌نین دینی استراتژیسینین آذربایجان جمهورییتینده تأثیر گؤسترمه‌دیگیندن دانیشدی و علاوه‌‌ائتدی: «کئچمیش سووئت اتفاقیندان قالان یگانه موثبت ارث بو حاکیمیتین لائیکلیگیدیر. آذربایجان خالقی اؤز موسلمانلیغینی قبول ائدیر، لاکین اکثریتی ایسلامی وظیفه‌‌‌سینی یئرینه گتیرمیر و بو دا ایسلام جمهورییتی‌نین آذربایجان جمهورییتینه تأثیر ائده بیلمه‌مه‌سی‌نین اساس عاملیدیر. ایسلام جمهورییتی‌دیگر شیعه‌‌‌اؤلکلرینده آکتیو اولدوغوندان داها چوخ آذربایجانا نفوذ ائتمه‌یه چالیشدی، آما اوغورسوز اولدو.»
ایکینجیسی، داغلیق قاراباغ مسئله‌‌سینده آذربایجان جمهورییتینی خالقی‌نین ایسلام جمهورییتینه قارشی پیس باخیشی واردیر. ایسلام جمهورییتی ایله عراق آراسینداکی سککیز ایللیک موحاریبه‌‌‌دن سونرا ایسلام جمهورییتی مینلرله ایتکی ایله موحاریبه‌‌‌ده قالیب گلدیگینی دوشونوردو و داغلیق قاراباغین آزاد ائدیلمه‌سی اوچون موحاریبه‌‌‌تجروبه‌سی‌نین آذربایجان جمهورییتینه وئریلمه‌سینی طلب ائتدی. ایران حربی مصلحتچیلری‌نین ایلک قروپو ۱۹۹۰-جی ایللرده جاسوسلوق و اؤلکه‌نین داخیلی ایشلرینه قاریشماق اتهامی ایله، سونرادان آذربایجان جمهورییتی‌نین او زامانکی جمهورباشقانی «حید علی‌اف» طرفیندن قووولدولار. اردبیلین کئچمیش ملت‌وکیلی «منصور حقیقت‌پور»، آذربایجان جمهورییتینده آیریجا جاسوسلوق پرونده‌سی اولان بو حربی مصلحتچیلردن بیری ایدی.
داغلیق قاراباغ موناقیشه‌سی ایللر اؤنجه باشلایان و حل اولونمامیش آذربایجان جمهورییتی ایله ارمنیستان آراسینداکی اراضی موباحیثه‌سیدیر. بو سرحد موباحیثه‌سی بعضاً ایکی اؤلکه آراسینداکی گرگینلیک و حربی قارشیدورمالارا سبب اولونور.
آنجاق آیت الله خامنه‌ای، سرحدین هر ایکی طرفینده‌کی میلیونلارلا آذربایجانلی‌نین داغلیق قاراباغا حساسلیغی‌نین فرقینده‌دیر، «داغلیق قاراباغی» بیر ایسلام دیاری آدلاندیریر و آذربایجانین موختلیف شهرلرینده‌کی جوما نمازلاریندا جوما ایماملاری زامان-زامان خطبه‌‌‌لرینده داغلیق قاراباغدان دانیشیرلار. بو شکیلده ان فعال جوما ایمامی اردبیلین جوما ایمامی اولان «سید حسن عاملی»دیر. او خوطبه‌‌‌لری‌نین اکثریتینده اردبیل عبادتچیلریندن چوخ آذربایجان جمهورییتی خالقی ایله دانیشیر.
ایسلام جمهورییتی‌نین بعضی چئوره‌لرینده آذربایجان جمهورییتی‌نین اسرائیله یاخین اولماسی و ایسلام جمهورییتی ایله ایشبیرلیگی ائتمه‌مه‌سی باره‌ده صؤحبتلر گئدیر و ادعا اولونور کی، اگر آذربایجان جمهورییتی ایران ایسلام جمهورییتینه یاخینلاشارسا، ایسلام جمهورییتی بو مسئله‌نی حل ائده بیلر و موناقیشه‌نی دایاندیرا بیلر. جناب نصیبلی بو باره‌ده ایران‌وایره دانیشاراق دئدی: «بوتون دونیا ایسلام جمهورییتی‌نین یالانلاریندان خبرداردیر. آذربایجان جمهورییتی ده بیلیر کی، ایسلام جمهورییتی دئدیکلریندن داها ضعیفدیر. بیر آی ایچینده اؤز اوچاغینی ووران، وطنداشلاری‌نین حیاتینی ایتیرن و اؤز گمیسینی ووردوقدان سونرا، راکت سیستمی صحوی ویا شخصی بیر صحو دئین اؤلکه، دئمک اولار کی، هئچ بیر گوجه صاحب دئییل. وطنداشلارینی اؤلدورن بیر اؤلکه، مسلمانلارین و شیعه‌‌‌لرین لیدری اولدوغونو ادعا ائده بیلمز. آذربایجان حؤکومتی و خالقی بوندان خبرداردیر.»
