اردبیلین «شاطیر گۆنبزی»، اونودولموش تاریخ

گادتب: «شاطیر گۆنبزی» بیناسی اردبیلدن ۸.۵ کیلومتر آرا آچاندا «سوما» کندی اردبیلین اطراف کندلریندن ساییلان بیر یئرده دیر، اوْنا «ائردی» و سوما کندی‌نین کؤوشه‌نینده یئرلشمیش بیر بینا دا دئمک اوْلار. دؤره‌وری چکیلمیش دۆز و هامار اکره یئرلرله دوْلودور. ائله بو شوْخوملوقلار ایللر بوْیو کندلی‌لرین اکین یئرلری اؤزه‌للیک له یئرآلما و چوغوندور اکه‌ره‌سی اوْلموشدور. بینانین چئوره سی و اوْندان آرالی تاریخسئل و تؤکمه تپه لرله دوْلودور. تپه‌لرین چوْخو ایسلامدان اؤنجه‌یه و «اشکانلی» دؤورۆنه قاییدیر. بینادان بیر آز اوزاق اردبیل طرفیندن اوْنا یئتیشمه‌میش بیر ائنلی یاستی تپه ده گؤرسنیر تپه‌نی چوْخ یئرلردن سؤکۆب، دلیک – دئشیک ائدیب‌لر، اطرافیندا سینیق – سینیق بارداقلار، کۆزه‌لر و ساخسی لار دا گؤرسه نیر. چوْخ چاغلار تپه‌نی و شاطیر گۆنبزی‌نین ایچین و اوْنون اطرافین قازیرلار اوْرادان نه اشیالار چیخدیغی بللی دئییل آنجاق اطرافی و ایچه‌ریسی سینیق ساسخی لارلا دوْلو اوْلور. ساسخی لارین اکثری رنگی ساری، قیرمیزی و بعضی سینین اۆزری قارا یانیق سوواق کیمی دیر.

شاطیر گۆنبزی بیناسینین یاخینلیغینا گلنده آشاغا تیکینتیسی یعنی زئرزمییه بنزه‌ین بؤلۆمۆنۆن قورولوشو، دؤرد گؤز یا دؤرد باجاسی وار یعنی دؤرد جغرافییای یؤن‌لر«قوزئی، گۆنئی، دوْغو و باتی»نی گؤسته‌ریر. دوْکتور «رضا زرگری» بئله دئییر کی: اوْرا بیر سو ایلاهه سینه منسوب اوْلان معبد دیر بینانین قاپیسی اردبیل شهری نین اوْرتاسی یعنی «شیخ صفی» تۆربه سینه دوْغرو باخیر. بینانین آشاغاسی ایسلام دان اؤنجه یه قاییدیر آنجاق اۆست طرفی «ایلخانلی» دؤورۆنه عایید‌دیر.

اردبیل شهرینده قدیم یاشلی کیشی‌لر و حتتا سوما کندی نین قوْجالاری بئله دئییرلر کی: اسکی زامانلار شاطیر گۆنبزی نین ایچیندن «شیخ صفی» تۆربه سینه و حتتا «شیخ کهلرانا» یئر آلتی یوْللار وارمیش. بو یوْللار ایندی باغلانیلیب دیر اوْ دئییردی من اوشاق ایدیم هله اوْ بینا آیاق اۆسته اؤز صلابتینی قوْروموشدور. اردبیله ۱۳۷۵-اینجی ایلده  زلزله گلنده اوْنون اۆست بؤلۆمۆنۆن چوْخ تیکینتی‌سی اوچدو، اسکی زامانلار بیر کتیبه قاپی سینین اۆستۆنده واریمیش ایندی ده کتیبه‌نین یئری بوْشلوق گؤرسه‌نیر.

قوْجا دئییردی: شوروی مامورلاری بیر نئچه دفعه اوْرانی اوچورتماق ایسته‌ییردیلر بیر ایکی یئرینده سؤکمۆشدۆلر آنجاق اوْرانین سؤکمه ییندن داها واز کئچدیلر.

اۆستۆ اوچورولموش کرپیجلی بینا هنده‌سی شکیلینده مئعمارلیق باخیمیندان آزربایجاندا مرسوم اوْلان ال تیکینتی‌لرین دن‌دیر کی بونا بنزه‌ین بینالاردان ۸-اینجی قرن ده زنگان شهری نین «سلطانیه» سینده «چلبی اوْغلو» مقبره سینی آد آپارماق اوْلار.

سعید صادقی‌فر