امیرافشار افشاری پان فارس ها؛ مرده زوماهایی واقعی در عصر مدرن

گادتب: در باور عمومی ترکان افشارات و گروس و مردمان تیکان تپه علی الخصوص روستاهای اطراف رودخانه های قزل اوزن و تالوار “مرده زوما” موجودی افسانه ای، وهمی و خیالی می باشد که هر چه بیشتر به آن نگاه کنی درازتر می شود و قدش چنان بزرگ است که سرش به ابرها می خورد؛ طبق باور آنان “مرته زوما marata zoma– مئدزماmaede zoma ” موجود خیالی می باشد که بیشتر در کنار برکه ها، باتلاق ها و خرابه ها زندگی می کند.

مرده زوما،  موجودی که فقط شب ها دیده می شود و از منظری دیگر شبیه دود سفیدی هست که به طرف آسمان کشیده می شود؛ شاید آخرین مرحله بازی محلی ترکان مناطق گروس و افشارات تحت عنوان مازن_دوزن و اصطلاح ” زوممالا زوووووو” اشاره ای به همین باور افسانه ای آنان داشته باشد که در این صورت محل تحقیق، تدقیق و تامل می باشد.

به نظر می رسد این موجود بیشتر زاییده ی تخیلات و ترس ذاتی مردم از موجودات نامتعارف و غیرعادی باشد که در قالب “مرده زوما” و… خیال سازی،تصویرسازی و شبیه سازی می شود، ولی واقعیت این است که ” مرده زوما ” با نام های مختلف مئدزما، آل، جن، دؤوآلپا، بختک و… در باورهای عمومی مردمان جغرافیای موسم  به ایران مخصوصا ترکها وجود داشته و دارد. مرده زوما می تواند نمادی از قصه تاریخی غصه های مردم ایرانزمین در طول تاریخ باشد و همچنین سمبلی از رنجهای بیشمار  آذربایجان باستان باشد که در کسوت و مصداق عینی و ملموس آل،جن،مرته زوما، دؤوآلپاو…مجال ظهور و بروز پیدا کرده است.

دکتر مرادی غیاث آبادی از محققان و مورخان تاریخ ایران باستان در کتاب ” باستان شناسی، تقلب و رنج های بشری” در این خصوص می نویسد”يكي از باورداشت هاي كهن كه در بسياري از نواحي ايران رواج داشته، موجودي است به نام ” دوآل پا “؛ با پاهاي باريك و نرم و بسيار بلند«؛ مردم اعتقاد داشته اند كه اين پاها در بدو امر ديده نمي شوند، او در كنار راه ها مي نشيند و با اظهار عجز و ناله و يا با فريبگری از همگان طلب ياري و همراهي مي كند، كسي او را بر پشت خودش سوار كند و به مقصد برساندسپس دوآل پا از قرباني خود مي خواهد تا تمام عمر در خدمت او باشد و او را به هر كجا و به هر راهي كه ميل دارد، ببرد، اگر كسي از اين خواست دوآل پا تبعيت نكند، او پاهايش را آنقدر بر گردن و كمرشخص مي پيچاند و مي فشارد تا او را بكُشد و سپس به دنبال قرباني ديگري برود.آيا اين فقط افسانه است يا اينكه دوآل پاها واقعيت دارند و آنها را مي شناسيم؟”( مرادی غیاث آبادی، 1395: 313-312)

البته ” دو آل پا = دوآلپا” ی جناب غیاث آبادی را می توان به صورت فرم ترکی آن یعنی دؤو_آلپا نیز قرائت و کتابت نمود. دؤو_آلپا را می توان در ساده ترین و سطحی ترین فرم ظاهری آن به صورت ” دؤو = موجودی ترسناک و عظیم الجثه ” و ” آلپ / آلپا ” قهرمان معنا و تفسیر نمود. در این صورت معنا،ماهیت و هویت آن با نمودهای عینی(در صورت وجود ) و صورت های ذهنی و خیالی آن بیشتر تطبیق و سازگاری فرمی و ظاهری می تواند داشته باشد تا با فرم تاجیکی شده آن یعنی ” دو آل پا” که بی محتوایی و بی هویتی از سر و روی آن می بارد.

اعتقاد به مرده زوما[ آل] می تواند مانند برخی از باورهای افسانه ای مردم جنبه خرافاتی داشته باشد ولی واقعیت این است این مساله فقط در پوسته باورهای مردمی اتفاق می افتد ولی بطن و متن این باورها، گویای پدیده های اجتماعی _فرهنگی امروز مردم هست که ریشه ای تاریخی و کهن در تاریخ مردمان این سرزمین دارد؛

افسانه مرده زوما [مئدزما] می تواند گویای رنج ها، ناکامی ها،دردها و مشکلات مردم در طول تاریخ باشد؛ مردمانی که در برهه هایی از تاریخ ایران، مثلث شوم اختناق را تجربه کرده اند مانند اختناق عصر اول مربوط به هجوم وحشیانه آریایی ها به فلات آنروز ایران و عصر اختناق دوم یعنی دوران سلطه ساسانیان بر ایران و نهایتا دوران اختناق سوم که همزمان با کودتای رضاخان و سلطه مزدوان انگلیس منجمله پان ایرانیست های راسیسست ( پانفارس ها )در ایران شروع شده است.

باور به افسانه مرده زوما نتیجه تجربه های نسل های متمادی بومیان این سرزمین است که افسانه ای عبرت انگیز و پندآموز است دوآل پا[ دؤوآلپا = مرده زوما ] بخودي خود هيچ قدرت و تواني ندارد موجودي عاجز و بي خطر و بي ضرر است ولی این ما فریب خوردگان هستیم که به حال خود در کنار راه نشسته و منتظر دوآل پا هستیم؛ مرده زوما یا همان [ دؤوآلپا ] وجود دارد چراکه ما خواسته ایم وجود داشته باشند.(مرادی غیاث آبادی، 1395: 313)

منابع:

– مرادی غیاث آبادی، رضا، باستان شناسی_تقلب و رنج های بشری، تهران،1395

– مختاری نیا، خلیل، اوضاع فرهنگی و اجتماعی ترکان منطقه گروس و افشارات، دانشگاه زنجان، 1399