خلیل مختاری نیا: اصالت آذربایجانی تاریخ، فرهنگ و زبان شهرستان قروه

گادتب: “فرهنگ جغرافیائی ملی ترکان ایران زمین”نام کتابی تحقیقی است از ژنرال دکتر محمود پناهیان که در سال 1351ه.ش در چهار جلد به رشته تألیف در آمده است. محقق  در خصوص منابع تحقیقی خود و صحت و میزان قابل استناد بودن مطالب کتاب خویش در مقدمه جلد اول چنین می نویسد:”فرهنگ جغرافیائی ملی ترکان ایران زمین براساس کتاب بسیار ارزشمند(فرهنگی جغرافیائی ایران) از انتشارات دایره جغرافیائی ستاد ارتش ایران که بین سالهای (1329_1328) طبع و نشر شده، بناگذاری گردیده است.” (پناهیان،1351، جلد اول:6-5)

مؤلف با اشاره به منابع متقن و مستندات معتبر تحقیق خویش از دو نقطه نظر مبنای تحقیقات خود را بر روی این اثر نفیس فوق الذکر گذاشته است: ( الف) : این اثر از انتشارات دایره جغرافیائی ستاد ارتش ایران است. بنابراین مندرجات آن از نظر علمی بر ای تحقیقات و اظهارنظر علمی کاملا معتبر و غیر قابل رد است. (ب): تنها اثری است که براساس آن می شود مناطق زیست ملت های مختلف ایران را معین نمود و اظهار نظر کرد. و به جرأت میتوان گفت که ستاد ارتش اگر میدانست که این کتاب از نقطه نظر مسئله ملی قابل استفاده ملل و سازمان های مترقی و محققین علاقمند به حل مسئله ملی خواهد شد هرگز مبادرت به تألیف و طبع و نشر این اثر گرانبها از نقطه نظر خلق ها نمیکرد.( همان،1351، جلد اول:6-5)

دکتر پناهیان در جلد سوم کتاب خود به شرح شهرها و روستاهای تورکنشین استان پنجم به مرکزیت کرمانشاهان شامل شهرستان های( بیجار گروس، تویسرکان، سنندج، شاه آباد، قصر شیرین، کرمانشاه، ملایر و قروه ) می پردازد.وی در خصوص بخش قروه چنین می نویسد:”بخش قروه از شهرستان سنندج در خاور شهرستان سنندج واقع شده و حدود و مشخصات آن به شرح زیر است:از طرف شمال به شهرستان بیجار و از خاور به شهرستان همدان و از جنوب به شهرستان سونقور کلیائی و شهرستان کرمانشاه و از باختر به شهرستان سنندج.این بخش [ قروه] از 5 دهستان بشرح ذیل تشکیل شده و شرح هر یک از دهستانها در جای خود داده شده است.

1- دهستان اسفندآباد – 97 آبادی – 31 هزار نفر جمعیت

2- دهستان ییلاق 43 آبادی – 13 هزار نفر

3- دهستان خدابنده لو – 61 آبادی – 21 هزار و 500 نفر

4- دهستان لک – 15 آبادی – 2 هزار و 500 نفر جمعیت

بنا بر صورت فوق بخش قروه از 5 دهستان و 247 آبادی تشکیل شده و سکنه آن نیز 80 هزار نفر و مرکز آن نیز قروه می باشد( همان، 1351 : 546)

مؤلف در ادامه به شرح جزئیات مناطق مذکور منجمله:فرهنگ، زبان، مذهب، وضعیت و مختصات جغرافیائی،طبیعت،معیشت،محصولات کشاورزی و دامی، صنایع دستی و… پرداخته است و در خصوص زبان و مذهب شهر قروه و دهستان ها و روستاهای اطراف آن می نویسد:”شهر قروه در دشت سردسیر و با  سکنه 4 هزار نفر و مذهب شیعه و زبان_مادری_ترکی و برخی با فارسی نیز آشنا هستند.(پناهیان،1351: 546)

پناهیان در ادامه با اشاره به مذهب و زبان دهستان ها و بسیاری از روستاهای قروه، مذهب و زبان اکثریت دهستان ها و روستاهای قروه را با تأکید و به صراحت دارای مذهب شیعه و زبان ترکی می داند منجمله:

(دهستان لک)،لک،آغجه خرابه،آقبلاغ،آغجه قیه،آقداش،آلان،اوریاد،اللهیاری، ایده لو،باباشید الله، باباگورگور،باغلوجه، بهارلو، پرلوک، جعفرآباد، جزوان، جمشید آباد، جن طراقیه، چپقلو، چاله کند، حسن آباد، حسن ابدال، حسین آباد، حسن قشلاق، خان آباد، خدابنده لو(شیعه مذهب  و زبان مادری دهستان خدابنده لو ترکی) ،قریله، خلیل گورد، خوشاب، خواجه کندی، داس قلعه، داش کسن، دلبران، دربند، دلی محمد، دولت آباد، دیوزند، دیرکلو،زرین آباد، زین آباد، ساربانلو، سراب، سلیم سرائی، سریش آباد، سوباشی، شکوه آباد، سولیجه، شیخ جعفر، طاهرلو، طرایقه، علی سرد، غلام دوشن، فخریله، قره بولاغ، قزلجه، قزلجه کند، قوجاق، قووه جینه، قلیج باغی، کلب حصاری، کسلان قیه، کند تپه، کوهین، گاوزبان، گؤگ تپه، گوزل ابدال، گل تپه، گنداووا، گنبدان، مجین، ماولجه، میرزاحصاری، میهمله، ناصر آباد، نارنجک، ندرشه[نادیرشاه]، نی بند، وصله، واشور، هارون آباد و…( همان، 1351: 554-528)

منبع:

پناهیان، محمود، فرهنگ جغرافیائی ملی ترکان ایران زمین،تهران،مردادماه 1351