جمعه , مارس 29 2024
azfa

خلیل مختاری نیا: تانگری؛ تورکان و خداپرستی مبتنی بر نور

گادتب: ” تانگری” و گرایش فطری به “تانگری”؛ بعنوان نظام جهان بینی و ایدئولوژی کهن و باستان ترکان محسوب می شود که کماکان در بین برخی از اقوام تورکان رواج دارد؛ “تانگری_چیلیق” مبتنی بر اعتقاد و ایمان به خالق یکتای کیهانی استوار می باشد. در این نوع جهان بینی کهن، خالق کیهان بعنوان منبع نور و کانون روشنایی تعریف و تلقی می گردد، دقیقا شبیه آن چیزی که در قرآن و در سوره ی نور و دعای نور متبلور شده است:”اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ و…”(آیه 35 سوره نور)

  محمد باقر مجلسی در صفحه 196 ج 91  کتاب بحار الأنوار می نویسد:” دعای نور دعای مخصوص حضرت زهرا [ سلام علیها ] بود که آن را بسیار دوست داشتند و بیشتر اوقات دعای نور را تلاوت می کردند و آن عبارت است از : بِسْمِ اَللَّهِ النور!  بِسْمِ اَللَّهِ نُورٌ عَلَى نُورٍ ! بِسْمِ اَللَّهِ اَلَّذِي خَلَقَ اَلنُّورَ مِنَ اَلنُّورِ ! اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِي خَلَقَ اَلنُّورَ مِنَ اَلنُّورِ

تانگری؛ کانون نور و روشنایی:

  ” تانگری” کلمه ای است تورکی و به معنای الله؛ و مرکب از دو ابر عنصر “تانگ + یئری ” یا ” تانگ + ار” می باشد؛ محقق و مؤلف ارزشمند آذربایجان جناب آقای دکتر اسماعیل هادی طی سلسله مقالاتی که تحت عنوان “مین ایلدن بری تورک سؤزلری ” در دهه هفتاد در مجله وارلیق منتشر می کردند، نزدیک به دو هزار لغت اصیل و کهن آذربایجان را از کتاب مقدس “دیوان اللغات کاشغری” [ مکتوب و مربوط به هزار سال قبل ] انتخاب نموده اند که هنور در بین تورکان ایران رواج دارد. یکی از این ابرلغات کهن، لغت مقدس “تانگری” می باشد؛ ایشان در این خصوص می نویسند:

” تانقری: گؤک، سما، اولو ،هیبتلی،خان ،تانری،تاری،آلله./ بوگون: تانری / تاری ( نون غنه دوشموش)./ تاری وئردی، تاری قولو، و…/ ماهنی: آی اوغلان سنی تاری – دولان گل بیزه ساری !( هادی،1375: 21)

تانگری: تانگ + یئری :

     تانگ همان لغت “دانگ” یا “دان” می باشد که حرف” گ” به علت ثقیل بودن در تلفظ عامیانه حذف شده است. دانگ از لغات کهن تورکی و به معنای صبح زود، سپیده دم، نور سپیده دم، نور علی الطلوع، صبح علی الطلوع، نور و سپیدی قبل از طلوع خوشید، نور اولیه و اصلی می باشد که امروزه هم در افواه عمومی تورکان گروس و افشار استفاده می شود؛ عبارت” دان ائرته” دلالت بر معنای صبح زود دارد و هنوز دعای ” دان ائرته نیز خئیر اولسون” در بین قدیمی های تورکان گروس و افشار کاربرد دارد.

در بایاتی ذیل از بایاتی های تورکان گروس  به کلمه” تانریم” به معنای ” آللاهیم و خدای من” به زیبایی اشاره شده است که دلالت بر رواج اسم مقدس”تانگری / تانری” در باور و فرهنگ  آسمانی آنان دارد؛ (مختاری نیا،گروس بایاتیلاری،1400):

آی چیخار قدیر تانریم

تقصیریم نه دیر تانریم

یا منیم اؤز گولومو

یا منه صبیر تانریم

اگر عنصر و جزء اول ترکیب “تانگری”  یعنی “دان / تان ” را به معنای نور قبل از طلوع  و بعنوان نور اصلی و اولیه ی که سپید است تلقی کنیم و جزء دوم ترکیب مزبور را “یئری” در معنای جا، مکان، محل، مطلع و محل طلوع خورشید لحاظ کنیم آنوقت به معنی محل طلوع خورشید، مکان خورشید، کانون خورشید، کانون نور، مرکز نور یعنی همان مرکز “نورالنور” می رسیم که همان “تانگری” یعنی الله است و این اعتقاد دقیقا همان اعتقاد سومریان بود که تانگری را با فرم” دانق یئر ” تلفظ می کردند و الهه های “آنو – آنا” و  ” اتوUtu” را بعنوان الهه ی خورشید و نور و مادر تمام الهه های زمین و آسمان می دانستند.

 تانگ + اری / تانگ + ار :

   اگر ترکیب تانگری را مرکب از دو عنصر “تانگ / دانگ / تان/ دان + ار” بدانیم مجددا به همان معنای اولیه و  اصلی تانگری می رسیم چراکه “تان/ دان” به معنای نور اولیه و اصلی و لغت ” ار” نیز در ترکی دارای معانی متعددی هست مانند: مرد،صاحب،شوهر،دلاور،قهرمان،شجاع، اصیل، تمیز،پاک، مقدس و نجیب می باشد، با این توصیف “تانگ+ ار” می شود صاحب کل نور، مالک روشنایی و سپیدی، مرد نورانی،موجود مقدس و نورانی،وجود پاک و نورانی، موجود نورانی و موجد نور، نور اصیل و مقدس،منبع اصیل نور،کانون مقدس نور، سرچشمه اصیل روز و روشنایی و…

در نهایت می توان گفت: نظام جهان بینی تورکان باستان یعنی”تانگری” مبتنی بر نور و روشنایی و متکی بر خالق کیهان و خالق نور بعنوان” اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ” استوار بوده و است و این همان چیزی است که در اسلام و قرآن از خداوند تحت عنوان نور و کانون نور و روشنایی تعبیر شده است: بِسْمِ النور و بِسْمِ اَللَّهِ النور

منابع:

1- قران کریم

2- هادی،اسماعیل ،مین ایلدن بری تورک سؤزلری،وارلیق درگیسی،1375 ایلین یازی و یایی

3- مختاری نیا، خلیل،گروس بایاتیلاری، تهران، نشر ساوالان ایگیدلری،1400

دوباره امتحان کنید

ترکیه ششمین کشور برتر اروپا در فروش خودروهای برقی است

گادتب: ترکیه در عرصه فروش خودروهای برقی پس از برخی از کشورهای اتحادیه اروپا در …

مرگ مشکوک سارا تبریزی پس از احضار به اطلاعات

گادتب: به گزارش مرکز گادتب، سارا تبریزی ۲۰ ساله ۴ فروردین به وزارت اطلاعات احضار …