ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: پائیز سال 1399 مقاله ای به قلم راقم این سطور تحت عنوان” ترکان گروس؛ طلایه داران صنعت فرش بیجار” در فصلنامه وزین بایرام چاپ شد که موضوع و محتوای مقاله مزبور عمدتا حول محور “بررسی اوضاع فرهنگی و اجتماعی ترکان گروس منجمله صنایع دستی” آنان بود.
چندی قبل کتابی به دستم رسید با عنوان”جغرافیای ناحیه ای قروه- بیجار -دیواندره” اثر فرج اله محمودی استادیار گروه جغرافیای دانشگاه تهران که در سال 1352 توسط دانشگاه تهران چاپ شده است. موضوع و محتوای این کتاب در خصوص جغرافیا، فرهنگ، پوشش، کشاورزی، دامداری، صنایع دستی و حتی نوع مساکن و محیط زندگی مردمان شهرستان های مورد تحقیق می باشد. که اطلاعات مفید و در خور مطالعه ای ارائه داده است.
کتاب مزبور با اشاره به صنایع دستی مناطق مورد تحقیق مخصوصا بیجار گروس نکات جالب توجهی ارائه می دهد، محقق در این کتاب با ارائه آمار دار قالی های موجود در بیجار گروس می نویسد:”مهمترین شاخه از صنایع بافتنی: قالی، قالیچه،گلیم و سجاده است. با توجه به آمار سرشماری سال 1345 جمعا1527 کارگاه قالیبافی در منطقه وجود داشتند که شهرستان بیجار با 1436 دستگاه(94%) در درجه اول اهمیت و سپس شهرستان قروه با 89 کارگاه در حدود 5% در درجه بعد قرار دارد و در اثنای آمارگیری در بخش دیواندره فقط 2 کارگاه در دهستان” هوه تو” وجود داشته است.”(محمودی،1352: 168)
وی در ادامه با ارائه آمار کارگاههای دارقالی مستقر در مناطق ترک نشین گروس(شرق گروس) به صراحت تأکید کرده و می نویسد:” ارقام زیر پراکندگی قالیبافی شهرستان بیجار را نشان می دهد. دهستان پیرتاج 464 کارگاه،دهستان حومه[شامل توپ آغاج، بیانلو،ایده لو،تئززه کند و…]291 کارگاه، دهستان سیاه منصور 126 کارگاه، دهستان سیلتان 94 کارگاه، دهستان گابازا 119 کارگاه، دهستان کرانی73 کارگاه، و دهستان نجف آباد 3 کارگاه(همان، 1352: 169)
نویسنده کتاب در ادامه با توجه به تعدد دارقالی های موجود در شرق گروس[ مناطق تورکنشین] نتیجه گیری می کند:”.اولین و مهمترین نتیجه ای که از ارقام فوق حاصل می شود نشان دهنده ی کاهش تعداد کارگاههای قالیبافی از شرق[مناطق تورکنشین گروس] به غرب بیجار می باشد. همچنین مرغوبترین نوع سجاده،گلیم،نمد و حتی کیسه حمام در شهرستان بیجار گروس تهیه می شود که مراکز تهیه آن در دهستان پیرتاج [ پیرتاش ] و یاسوکند می باشد.(محمودی،1352: 169)
با توجه به همین سبقه ی تاریخی و سبغه ی هنری ترکان گروس در عرصه صنایع دستی مخصوصا قالی و قالیچه است که امروزه نیز مشاهده می کنیم که اکثریت بافندگان، طراحان، نقاشان، بویاقچی لار(رنگرزها) ی بیجار گروس عمدتا از تورکان هستند و این هنر تاریخی و کهن به مرور زمان توسط صاحبان اصلی این هنر در شهرهای سقز،قروه،دیواندره و… نیز توسعه داده شده است .
علی اصغر لک، حمیدرضا لک، قدرت الله گیچلو،هادی گیچلو، علی الله نصرتی،عیسی گیچلو،احمد متین بخت(اهل روستای قره سققل) و… از معروفترین و قدیمی ترین طراحان و نقاشان و خانواده نوری نیز از قدیمی ترین و مشهورترین بویاقچی لار (رنگرزهای) بیجار گروس می باشند . (مختاری نیا، فصلنامه بایرام،پائیز 1399، زنجان)
دکتر خالقی مقدم در کتاب ارزشمند خود به نام”استان زنجان، سرزمین اقوام افشار” و با نقل قول از(ص 154 سفرنامه ژوبر) إمده ژوبر که در زمان فتحعلی شاه قاجار به زنجان آمده بود می نویسد:” ژوبر از بازار زنجان و به تیمچه های آن و خرید و فروش اقوام افشار در بازار زنجان اشاره می کند که تیره ها و ایلات مختلف قوم افشار از اطراف و اکناف مانند گروس، تیکان تپه، افشارات، قیدار و ابهر و…محصولات کشاورزی و صنایع دستی خود مانند فرش افشار و قالی، نمد، بافته های ابریشمی و… برای فروش به بازار زنجان می آوردند و در مقابل ماهوت،اسلحه، باروت و ساچمه می خریدند.”(خالقی مقدم؛ 1380، 260)
منبع:
1- خالقی مقدم، محمد،استان زنجان ؛ سرزمین اقوام افشار، انتشارات دانشگاه زنجان، 1380
2- محمودی،فرج اله،جغرافیای ناحیه ای قروه-بیجار-دیواندره،انتشارات دانشگاه تهران،آذرماه 1352
3- مختاری نیا،خلیل،مقاله ی”ترکان گروس؛ طلایه داران صنعت فرش بیجار،فصلنامه بایرام،زنجان،پائیز 1399
