ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: بزرگترین شکست قاجاریه از روسها مربوط به فتح قلعه ایروان توسط روس ها می باشد. قلعه ایروان در سال1504م بدستور شاه اسماعیل صفوی و بدست وزیر او روانقلی خان در ساحل رودخانه«زنگی»ساخته شده و مقاومترین قلعه ترک ها بود. قلعه ایی که بیش از بیست و سه سال، استوار در مقابل حملات مختلف قشون روسی مقاومت کرده اما سرانجام در آخرین حمله روسها به فرماندهی ژنرال پاسکویچ و البته با خیانت [ ارمنی های ] داخل قلعه به زانو در آمد.
پس از سقوط این قلعه بوده که روسها از آراز گذشته تا اشغال تبریز پیش آمدند و شاه قاجار مجبور میگردد به قرارداد ترکمنچای تن بدهد. ممالک محروسه قاجار، دیگر پس از این شکست سهمناک و تبعات قرارداد ترکمنچای و غرامت آن…هرگز کمر راست نکردند…قشون قاجاریه پس از شکست، تسلیم شده و تفنگهای خود را به زمین گذاشته اند و روسها اُسرا را که [ عمدتا آذربایجانی بودند] را به زندان تفلیس منتقل میکنند… ا
ژنرال پاسكويچ با قواى خود در اواسط اكتبر 1827عازم فتح اين قلعه شد قلعه به محاصره در آمده و در زیر شلیک بی امانِ توپهای روسی,روزها مقاومت کرد که به نوشته منابع خارجى شش روز و به نوشته منابع ایرانی 12روز مقاومت ادامه داشت اما سرانجام در نتيجه اصابت چند گلوله توپ، چند نقطه اطراف ديوار و برج و باروى قلعه تَرَك برداشت و شب هنگام يك ارمنى بنام قاراپت با چند نفر ديگر، پشت دروازه قلعه آمده، دروازه را بر روى قوای روسی گشودند.
خاچاطور آبوویان در کتاب خود بنام«زخم‌های ارمنستان» بی آنکه به خیانت ارامنه داخل قلعه اشاره کند در باره غرش توپهای روسی مینویسد:«قلعه ایروان در دود گم شد پنج روز و پنج شب توپها بی امان می غریدند. مثل اینکه آتش الهی بوده که بر شهرهای سدوم و گمورا از بالا می بارید قلعه ایروان گاهی مثل چراغ نورانی میشد و سپس خاموش میگردید آنقدر گلوله های توپ به سر و قلبش خورده بود که جانش به لبش رسیده بود…»
سرانجام قلعه معروف ایروان به تصرف روسها در می آید و پادگان آن که ۴۰۰۰ سرباز مسلمان میشد تسلیم گردیده فرمانده قلعه، حسن خان و ۲۰۵ مقام بلند پایه اسیر شده را دست بسته به زندان پترزبورگ فرستادند.حدود ۱۰۰توپ و مقادیر زیادی تفنگ و غنایم جنگی دیگر که در تصویر دیده میشود به تصرف روسها در می آید. پاسكويچ بخاطر اين پيروزى از تزار، لقب ايروانسكى و نشان سن جورج دريافت كرد.
سقوط ايروان، روحيه جنگى سربازان قاجاریه را به كل تخريب نموده دسته دسته فرار از خدمت بالا گرفت بطورىكه پس از اشغال ايروان توسط روسها، فقط 3000 نفر سرباز براى عباس ميرزا باقى مانده بود و از 60 هزار سربازى كه فتحعلی شاه در اختيار داشت حدود 50 هزار نفرشان فرار كرده بودند و روسها از ارس گذشته تا اشغال تبریز پیش آمدند.(بنگرید به:سالهای زخمی:تاریخ جنگهای ایران و روسیه، علی مرادی مراغه ای…صص311الی315)
سقوط قلعه ایروان برای ممالک محروسه قاجار تکان دهنده و همچنین، برای روسها چنان مهم بود که در روسیه مدال مخصوص فتح قلعه ایروان درست گردید و به سربازان شجاع اهدا میشد. در آرشیوهای روسی شاید دهها اثر، نوشته و فیلم در مورد این قلعه و تسخیر آن وجود دارد اما در ایران، دریغ از یک تصویر یا فیلمی یک ثانیه ای…!
این قلعه عظیم پس از تصرف روسها همچنان موجود بود تا اینکه در زلزله سال 1853 ، دیوارهای قلعه به شدت آسیب دید اما همچنان موجود بود که متاسفانه در دهه 1880 بخشی از دیوار شمالی قلعه تخریب گردیده و یک کارخانه تولید کنیاک درست کردند و سپس تمام آثار و معماری [ ترکی _اسلامی ] تخریب گردید…
علی مرادی مراغه ای
