دکتر توحید ملک زاده: ترکان آس و معنای کلمه آذربایجان

گادتب: کلمه «آسAS » یا «آز AZ » که در اسامی خاصی مانند «سیواس»، « سلماس» «آستارا / آس + تارا»، «آذربایجان / آذ+ آر + بای + جان»، «آسپاراخان»، «میناس» و غیره نیز دیده می شود نام یکی از اقوام باستانی و مشهور ترک می باشد که در طی تاریخ بسیار درخشیده اند.

کلمه «آس» مشتق از کلمه آشینا / آسینا Aşina می باشد.

آشینا یا آسینا گرگ باستانی ترکان می باشد که در بسیاری از داستانها و اساطیر ترکان باستان نقش مادر،راهنما و هدایت گر دارد. بر طبق این اعتقاد گرگ خاکستری یا (بوز قورد) قبل از دامداری ترکان مقدس، شمرده می شده و همین اعتقاد امروزه به اشکال مختلف در میان ترکان معاصر از جمله آذربایجانیان دیده می شود مانند (قورد الی) «دست گرگ» که برای شفای بیماران به کار میرود و خواب دیدن گرگ که نشانه سرور و خوشبختی است و غیره .

در کتیبه های باستانی ترکان- کتیبه های اورخون و کول تیگین – مربوط به قرن (Vll) میلادی به کرات از آسها نام برده شده است. در کتیبه کول تیگن در خط ۲۴-۲۳ داریم :

ترکی باستان : Cöldi Az ari byltum. Özom Az Jirim,any bil.

(ترکی ۱۳۰۰ سال پیش) : چوئلده آز اری بولتوم. اوزوم آز ییریم.آنی بیل.

ترکی معاصر: آز چولرینده،آز «ار»، «کیشی» تاپدیم، بیل منیم یئریم آزدیر.

فارسی : در سرزمین آس،مرد آز را پیدا کردم، بدان که من از سرزمین آز/آس هستیم.

همچنان که مشاهده گردید، «آس / آز» اولی مفهوم مکانی و «آس / آز» دومی به معنی «انسان یا قبیله» می باشد. با نظری به مندرجات سنگ مزار کول تیگین معلوم می شود که مردمان قبایل «آز/آس» اسبان خود را نیز به این نام می خواندند. کلمه آذر به نوشته قربان مراغه لی در کتاب دیوان لغات الترک محمود کاشغری «پدر گرامر نوین ترکی» تحریر در قرن چهارم هجری – به معنی خوش نیت، شاد، خوش طالع می باشد که در زمان های باستان به «الهه شادمانی» و «الهه محبت» نیز اطلاق می شود.

پروفسور میرعلی سییدوف معتقد است آذربایجان از ترکیب کلمات « آس+ ار+بای+ جان/قان» تشکیل شده و ارتباط این کلمه با آس¬ها محرز می باشد.