ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: جنگ جهاني اول كه در ظاهر بخاطر كشته شدن آرشيدوك فرانس فرديناند وليعهد اتريش و همسرش در سارايو به تاريخ 28 ژوئن 1914 برابر با ششم تير ماه 1293 شمسي رخ داد ولي در باطن بخاطر تضاد منافع دول بزرگ در اندك مدتي اکثر نقاط جهان را فرا گرفت و با ورود كشورهاي مجاور آذربايجان يعنی روسيه و عثماني به جنگ در اندك مدت آذربايجان نيز در كام جنگ جهاني اول فرو رفت.
دولت عثماني در ذيحجه سال 1332 ق /پاييز 1914 به متفقين اعلان جنگ داده و علناً وارد جنگ با روس و انگليس و فرانسه شد . دولت قاجار دو روز بعد از ورود واقعي عثماني به جنگ يك اعلاميه رسمي راجع به بي طرفي در جنگ صادر كرد. آذربايجان نيز بخاطر نفرت عمومي از روسيه و انگليس و همانندي فرهنگي و دينی در كنار عثماني قرار گرفت . صدها مجاهد مشروطه خواه آذربايجاني كه پس از اشغال آذربايجان توسط روسها در سال 1910/128 بصورت پناهنده در شهرهاي استانبول ، وان و ديگر شهرهاي عثماني مي زيستند براي پايان دادن به اشغال روسها در آذربايجان نيز وارد صفوف ارتش عثماني گشتند.
آذربايجان از سال 1290 شمسي تحت اشغال قواي روس بود و شجاع الدوله تحت امر روسها از سال 1912 تا دو ماه پس از آغاز جنگ جهاني اول بدون تبعيت از دولت مركزي تهران در آذربايجان حكومت كرد. وي حتي مانع انتخابات مجلس سوم در آذربايجان شد و آذربايجان به صورت غير رسمي از ايران جدا شده بود.
با وقوع جنگ جهاني اول عليرغم تلاشهاي دولت عثماني، دولت قاجار نتوانست قواي روس را از آذربايجان خارج نمايد. در دوازده ذيقعده 1332 (2 اکتبر 1914 ) وزارت خارجه طي نامه اي به سفارت روس در تعقيب بي طرفي دولت، از قشون روس خواست آذربايجان را تخليه کند ولي سفارت روس چهار روز بعد به اين درخواست جواب منفي داد . دولت عثماني نيز نمي توانست حضور قواي روس را در همسايگي خود درآذربايجان تحمل نمايد و شروع به انتقال قشون خود به طرف مرزهايش با عثماني پرداخت. با توقيف كنسولهاي عثماني و اطريش در تبريز توسط روسها ، آتش جنگ متحدين و متفقين به آذربايجان نيز كشيده شد.18 ذیحجه 1332/ 7 نوامبر 1914 کنسول ایران در تفلیس خبر از آمادگی مردم به کمک به قشون روسیه می دهد. گفتنی است براساس این گزارش اضطراب مردم کمتر شده و ارامنه با جدیت فراوانی به قوای روسی کمک می کنند.
26 ذيحجه 1332 ( 16 اکتبر 1914) قشون روس به سمت وان حركت و دولت عثماني نيز با ده هزار سپاهي به طرف آذربايجان لشكر كشيده قوطور را به تصرف خود درآورد. ژنرال وارپانوف varpanov فرمانده گروه روسي مستقر در مرز آذربايجان كه ماموريت داشت جلو دسته هاي عثماني را بگيرد نتوانست كاري بكند و قشون عثماني رسماً وارد خاك آذربايجان شد. وزارت خارجه نيز طبق بخشنامه اي ضمن اعلام مجدد بي طرفي دولت و اعلام ورود قواي عثماني به آذربايجان اعلام كرد:
« اگر كسي بر ضد اين دولت اسلحه بردارد و بي طرفي را نقض كند به شدت مجازات خواهد شد، دولت ما اموالش را مصادره و خود او را محكوم به مرگ با دار خواهد كرد» اين اطلاعيه كه بيانگر حمايت لفظي از عثماني به شمار مي رفت جز عمل تشريفاتي چيز ديگري به حساب نمي آمد. بدین ترتیب آذربایجان ناخواسته لگدمال قوای درگیر در جنگ جهانی اول شد و طی چهار سال شدیدترن ضربات را متحمل شد.
