ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: سال 1228 هـ بود كه عهد نامه ننگين گلستان بسته شد .جنايات روسها در هتك حرمت نواميس مسلمين و فرياد و شكوه هايي كه هر روز از ديار روسان از حلقوم مرد وزن بينواي مسلمان مي رسيددل هر مسلماني را به درد مي آورد . هر روز آوارگاني به سوي آذربايجان جنوب ارس مي آمدند و وقايع عجيب و وحشتناكي را براي مردم بازگو مي كردند . اين امر باعث شد كه علماي اعلام به تكاپو افتاده و وظيفه هر مسلمان در قبال خواهر وبرادر ديني اش را تشريح كرده ومردم را تشويق به جهاد وقيام عليه روسها مي‌كردند .
از طرف دربار فتحعليشاه نيز ميرزا بزرگ فراهاني مأمور اين كار گرديد و وي حاج ملا باقر سلماسي و صدرالدين تبريزي كه از عالمان زمان بودند ، ملاقات و آنان را به سوي عتبات عاليه در عراق گسيل داشت.
فتواي جهاد آيات عظام و شور وشوق مردم آذربايجان براي حضور در مناطق اشغالي از طرف روسها و رهانيدن برادران و خواهران ،كار خود را كرده و در ذي الحجه 1241 هـ . ق.فرمان جنگ از طرف فتحعليشاه صادر شد.
آذربايجانيان گروه گروه به جبهه هاي جنگ مي رفتند .نايب السلطنه شوشا، مركز قره باغ را آزاد كرد. اوغورلوخان گنجه را با همكاري اهالي آزاد كرد و قشون عباس ميرزا آماده تسخير گرجستان شد.
در آن ايام فرخنده كه ايام به كام سپاهيان عباس ميرزا بود ، عباس ميرزا طي نامه اي اوضاع را اين چنين شرح داد :
« … جنگي پيشتر در قره باغ مي كرديم ، حالي به خواسته خدا در تفليس مي كنيم . ساخلو كه در عباسيه و ايروان مي گذاشتيم حالا در گنجه و گرجستان مي گذاريم . اقامتي كه در خانه هاي تبريز و خوي مي نموديم ، حالا در صحراي اخسطقه و شمكور (شامخور ) مي نماييم. از قره باغ چه مانده كه مورد احتياط باشد . در تفليس چه باقي است كه دفع آن نتوان نمود؟ما كه متصدي اين حرب شديم ، روسيه را پنج هزار و ده هزار نگفتيم ، پنجاه هزار و صد هزار دانستيم. طرف دعوي يرملوف را نمي دانيم . امپراطور را مي دانيم و تكيه به فضل خدا كرده ايم و فتح وظفر را از او مي خواهيم و در همين سال ملك اسلام را به حول و قوه خدا از لوث وجود انها پاك مي نماييم .»
ولي اين امر طولي نكشيد و قواي عباس ميرزا هر روز به شكست نزديك مي شد. قره باغ، گنجه، تفليس، ايروان و … همه پشت سر هم به دست روسها مي افتاد و بتدريج قشون روس به تبريز نزديك مي شد و در سال 1243 هـ.ق به خيانت عده اي ، روسها وارد تبريز شدند و پيشروي شروع شد.
از آنطرف عباس ميرزا به خوي آمده و مشغول سنگربندي و استحكام سنگر و آماده براي دفع حملات روسها شد ولي روسها همچون سيل به جلو آمده و كسي جلودارشان نبود . عباس ميرزا به سلماس عقب نشيني كرد و حكومت خوي را به اميرارصلان دنبلي داده و بهرام ميرزا ، پسر عباس ميرزا نيز در خوي مأمور جمع آوري قشون و قواي مسلحه شد.
عباس ميرزا پس از سقوط خوي و تبريز شهرهاي تركمنچاي- دهخوارقان(آذرشهر فعلي)- و ديلمقان(مركز ولايت سلماس ) را براي تمركز قواي آذربايجان صلاح ديد ولي اين استحكامات دفاعي نيز كارساز نشد و مناطق بيشتري از آذربايجان به تصرف روسها در آمد.
عباس ميرزا كه هر روز اخبار خيانت حكام و درباريان را در دربار (پشت جبهه) مي شنيد ، تصميم به صلح با روسها گرفت .بنابر اين جهت مذاكره با روسها به تبريز رفته و در ( توفارقان آذرشهر فعلي ) با پاسكويچ ملاقات نمود.
بالآخره در سال 1243 هـ. ق. عهد نامه « توركمن چاي » بسته شد ، كه طي آن علاوه بر خسارات جنگي ، شهرهاي شمالي آذربايجان در آنسوي ارس به روسيه داده شد. اين موافقت نامه به وسيله نظرعليخان ، برادرزاده عسگر خان افشار اورمی به اطلاع فتحعليشاه رسيد ولي خآقان با اين صلح موافقت نمي كرد. ولي عباس ميرزا ناچار از امضاي اين صلح بود چراكه با درباريان و حكام سالوس و آدم نما طرف بود.
پاسكويچ در خاطرات خود مي نويسد :
« هنگاميكه عباس ميرزا در سلماس منتظر پاسخ من بود، ممكن بود ( حاكمان ) او را به من تسليم كند اما من مصمم نشدم رابطه دولت را با مردم نافرمان قطع كنم، از ترس اينكه مبادا ديگر كسي نباشد كه با اوگفتگو كنم .»
پس از امضاي توافقنامه صلح، تخليه شهرهاي آذربايجان از جمله اورميه، خوي و سلماس، منوط به پرداخت خسارت جنگ به روسيه بود. عباس ميرزا با پرداخت مبالغی کلان شهرهای آذربایجانی جنوب ارس را آزاد کرد و مرز دو دولت رود ارس گردید….
