ادتاج اتحادیه دمکراتیک ترک آذربایجان جنوبی
گادتب: سنگی که امروزه در ساحل شمالغربی دریاچه اورمیه با وقار و شکوه پابرجا مانده، یکصد سال قبل قیرخلار نامیده می شد. این سنگ مستحکم که بعدها جزو مکانهای مقدسی برای ترکان آذربایجان محسوب می شد به نوعی با آلپ ارتونقا یا قهرمان مندرج در شاهنامه به نام افراسیاب پیوندخورده است. داستان افراسياب ( آلپ ارتونقا ) يكي از داستانهاي قديمي تركان مي باشد كه قسمتي از آن در كتاب نفيس ديوان لغات الترك محمود كاشغري ضبط شده است. در شاهنامه ضبط است كه آلپ ارتونقا به جزيره‌اي در چي چست ( درياچه اورميه ) پناه مي برد. در آنجا به دست هوم نامي گرفتار شده تحويل كيخسرو شاه ماد مي گردد. پس از دستگيري آلپ ارتونقا و كشته شدن وي تمام تركان در ماتم فرورفته، اشكهاي خون آلود ريخته جامه ها را دريده، سرها را زخمي كرده و نوحه و مرثيه هاي زيادي سرودند و در موقع مراسم دفن آلپ ارتونقا اوزان ها ( اجداد تاريخي عاشيق هاي امروزين آذربايجان ) آغي هايی را با قوپوز ( نوعي ساز قدیمی ) مي خواندند که تعدادی از آنها در کتاب فوق مندرج است.
در دوران اورارتوها در سه هزار سال قبل این قلعه مسکون بوده و آثار سنگی موجود شاهدی بر این استقرار می باشد. پس از اسلام این قلعه با تاریخ قیام بایک پیوند می خورد. سندي از طبري و ابن مسكويه مربوط به سالهاي 220 هـ . ق . در دست مي باشد كه طي اين نوشتجات قلعه « قيرخلار = كاظم داشي » در دست شخصي به نام « وجنا پسر رواد » بود كه بعداً بدست محمدبن بعيث افتاد. طبري و ابن مسكويه درباره جنگهاي بابك چنين نوشته اند : « … وقتي افشين به آذربايجان آمد عصمت ( فرمانده قشون بابك ) به دروازه حصار شاهي ( قلعه جزيره شاهي ) رسيد در اين هنگام محمدبن بعيث ، كوتوال (قلعه بان) آن حصار بود و بنا به عادتي كه داشت براي قشون عصمت آذوقه و علوفه فرستاد و ده تن از سران قشون عصمت را مهمان نمود و شب از نيمه گذشت . وقتي اثار مستي در وجود ده تن نامبرده پديد آمد به دستور محمدبن بعيث ، انها را گرفته و هر ده تن را سر بريدند. » اين سند نشان دهنده اين موضوع مي باشد كه سواحل غربی آذربایجان و قلاع اطراف آن در تصرف قشون بابك بوده كه محمدبن بعيث به ارسال آذوقه و علوفه مبادرت ورزيده است. هولاكو پس از فتح بغداد با مال و منال و خدم وحشم فراوان به آذربايجان آمد. وي قسمتي از اين اموال را براي برادرش منقوقا آن فرستاد و بقيه را در قلعه مستحكم قيرخ لار ( كاظم داشي ) ذخيره كرد.
این قلعه در زمان اوزون حسن نیز بسیار مشهور بوده بطوریکه محمدتمدن در باره اين محل مي نويسد :
« از قديم در اين كوه قراولخانه درست شده و درب قراولخانه را در وسط دو پايه سنگي از مرمر سفيد قرار داده بودند . روي يكي از اين پايه هاي مرمري عبارت « ابو نصر حسين بهادر خان حكمران … » و پايه ديگري « الظفر علي الله السلطان الاعظم المطاع الحسین … » حك شده است…»
اما بیشتر از آنچه در تاریخ قدیم نقل شده مقاومتهای اهالی انزل، روستای قوشچی و روستاهای اطراف در جنگ جهانی اول در این مکان بوده در مقابل جیلوها و اکراد سیمیتقو مد نظر می باشد. در جنگ جهانی اول، با وقوع فاجعه جیلولوق در آذربایجان و سپس حملات اکراد سیمیتقو به شهرهای اورمیه و سلماس، کاظم خان قوشچی توانست با مدیریت قوی، اهالی منطقه انزل مابین اورمیه و سلماس را از تهاجمات اشرار محافظت نماید و نام نیکی از خود بجای گذارد. این مقاومت 5 ساله در برابر اشرار، حماسه ای شد ماندگار در تاریخ باشکوه آذربایجان. سنت تاریخی نشان داده، فتح قلعه مستحکم آذربایجان حتی با تحرکات نرم هم میسر نخواهد شد.
( برای مطالعه بیشتر رجوع به فصل سیزده کتاب تاریخ ده هزار سال سلماس و غرب آذربایجان دکتر توحید ملک زاده و کتاب کاظم خان قوشچو آقای محبوب داداشپور)
