دکتر سولماز بیات: آزربایجان؛خاستگاه اولیه ی نوروز

گادتب: بایرام با نامهایی چون یئنی گون،اولوگون (نوروز) در بسیاری از کشورها و مناطق حوزه جهان ترک منجمله جمهوری آذربایجان،ترکیه، ایران، ترکمنستان، قزاقستان،اوزبکستان، قیرقیزستان،اویغورستان و دیگر کشورها مانند افغانستان، تاجیکستان،گرجستان، جمهوری های ترک و خودمختار روسیه و… هر ساله با شور و شوق خاصی برگزار می شود.

بایرام(نوروز) را نمی توان متعلق و منحصر به قوم و ملت خاصی دانست ولی منابع تاریخی مستدل و مستند دال بر انتساب اولیه و اصلی نوروز به ملل #تورک_تورانی حکایت دارد.براساس افسانه های ترکان باستان، نوروز همان روز ” ارکه نه گون ” می باشد که ترکها با آتش زدن کوهی آهنین توانستند از حصار آن درآمده وارد  دوران جدیدی از زندگانی پرافتخار خود گردند.

اگر چه امروزه در برخی از مناطق سوران نشین غرب جغرافیای موسوم به ایران، جشنهای نوروز با شور و حلاوت بیشتری برگزار می شود ولی شواهد تاریخی و فرهنگی تُرکان نشان می دهد که آیین های نوروزی در اصل و اصالت میراث اجداد باستانی تورکها و خاصه متعلق به حوزه تاریخ و فرهنگ آزربایجان بوده که بعدها وارد فرهنگ دیگر اقوام مانند اکراد شده است. 

 دکتر مهرداد بهار در مدخل کتاب” تخت جمشید” در مصاحبه خود با مجله آیینه(شماره بهار1372)در خصوص خاستگاه اصلی و اولیه نوروز چندین بار تصریح و تاکید می کند :” … جشن نوروز در اصل یک جشن آریایی نبوده بلکه نخست در بین سومریان و دیگر اقوام[ التصاقی زبان ] مانند آذربایجان مرسوم بوده است… سپس این آئین از بین النهرین به دیگر مناطق جهان رفته است… در کتاب دینی اوستا نیز نشانه ای از نوروز وجود ندارد.”(ماهنامه بایرام،ش 58، نگاهی به پیدایش جشن های چهارشنبه سوری و نوروز)

 دکتر_توحیدملکزاده [ محقق  مشهور و مؤلف دهها عنوان کتاب و مقاله علمی و از اساتید خوشنام دانشگاههای آزربایجان  جنوبی] نوروز را  جشنی بین المللی با منشا سومری_تورکی دانسته و می نویسد:”امروزه بسياري از اعياد مانند عيد سال نو و مراسم هايي كه در ميان تركان و ساير اقوام منطقه  و آسیا ديده مي شود يادگاري از سومريان پروتو تورك (  ترکان باستان)  مي باشد که تا امروز به یادگار مانده است . به عقيده دكتر مهرداد بهار اسطوره شناس که برعکس پدرش ملک الشعرای بهاری فردی منصف می باشد،  خداي شهيد شونده سومري يا «دوموزي» در پايان هر سال كشته شده و سر سال نو دوباره متولد مي شود. تركان قديم تولد او را جشن مي گرفتند چون با تولد او گياهان و دانه ها مي روييدند. جالب اينجاست كه امروزه اقوامي اين عيد را صرفا بخاطر اسمش که متاسفانه بنا به عدم تعصب ترکان غیرترکی شده٫ از آن خود دانسته و عيد تركان را تقليدي از عيد خويش مي دانند!.”

   دکتر ملک_زاده با اشاره به وجود داستانها و افسانه ها در خصوص تعلق نوروز #بایرام به سرزمین و فرهنگ تُرکان معتقد است:”  از دیگر سو، عيد سال نو در آذربايجان با نام پادشاهی اسطوره ای پيوند خورده است. چنين نقل مي شود: چون پادشاه به آذربايجان رسيد براي وي تخت مرصعي در جانب شرق نهادند و وي تاج بر سر نهاد همين كه آفتاب طلوع كرد اولين شعاع نور كه بر انتهاي تاج افتاد مردم جشن گرفته و آنروز را يئنگي گون يا نوروز نام نهادند. “

از ديگر سو ، این مؤلف و محقق معروف آزربایجان بر این باور است:” بررسي هاي باستانشناسي در ميان تمدن هاي اينكا و آزتك آمريكا نشان مي دهد كه اعلام سال نو در ميان آنها نيز كاملاً روش نجومي داشته است. بدين ترتيب كه آنها در معابدشان سوراخهايي تعبيه كرده و در روز و ساعتي كه شعاع نور مستقيم وارد اين سوراخ شده و از آنجا به نقطه مشخصي در كف معبد مي‌تابيده‌ سال نو اعلام مي گرديد. ارتباط سومریان با ترکان امروزین محرز می باشد و قریب به سیصد کلمه مشترک در ترکی امروزین و سومری قدیم به یادگار مانده است.”