سجاد جولانی در خصوص کمپین آییل و مخالفت با انتخاب اسامی تورکی؛ هدف عمومی من، شکستن تابوی این ممنوعیت ها بود

گادتب: سجاد جولانی موزیسین و فعال حرکت ملی آذربایجان در خصوص کمپین  «آییل» و تلاشهایی که برای انتخاب اسامی تورکی برای کودکان صورت می گیرد با شهرام افشار مصاحبه ای در وب سایت همه مون انجام داده است که عین متن منتشر میشود.

اسم یکی از بنیان های هویتی انسانها محسوب می شود که در شکل گیری شخصیت و هویت فرد نقش تعیین کننده ای دارد. به باور مردم شناسان اسم هر کودک، بخشی از هویت و شخصیت اوست. گوردون آلپورت، از بنیانگذاران روانشناسی شخصیت، می گوید «در تمام عمر، اسم ما مهمترین مرجع تعریفی است که از خود داریم.» در ایران نیز والدین ترک با هدف ارزش نهادن به فرهنگ و هویت ترکی خود، برای کودکانشان اسامی ترکی انتخاب می کنند اما در بسیاری موارد، با مخالفت سازمان ثبت احوال مواجه می شوند. دامنه این محدودیت ها تنها به اسامی ترکی افراد محدود نمی شود، در سالهای اخیر مخالفت با اسامی ترکی اماکن و فروشگاهها و «فارسی سازی» آنها نیز به شدت افزایش یافته است. نکته قابل تامل اینکه این اقدامات نژادپرستانه، غیرقانونی و غیراخلاقی در پوشش قانون و تحت عناوینی همچون «انسجام ملی»، «پاسداشت زبان فارسی» و «حفظ هویت ایرانی» صورت می گیرد.

در آبانماه ۱۴۰۰«مجید امامی» دبیر شورای فرهنگ عمومی، در برنامه «سلام تهران»، ضمن «مغولی و قرقیزی» نامیدن اسامی ترکی، این نام ها را غیر ایرانی (غیرفارسی) و بی معنا معرفی نمود و افزایش اسامی ترکی در ایران را «زنگ خطری برای کشور» قلمداد و خواستار برخورد با آن شد. در اسفندماه ۱۴۰۰ هم «محمدمهدی اسماعیلی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن تاکید بر استفاده از «اسامی فارسی» در صدور مجوز کسب وکارها گفت این وزارتخانه در نامگذاری اماکن و مغازه ها به «نیروی انتظامی» متوسل خواهد شد تا از «آسیب رسیدن به زبان و ادبیات فارسی» جلوگیری شود. در همان سال رئیس پلیس اماکن تهران نیز از ممنوعیت اسامی «ترکی، کردی، لری و شمالی» در تهران خبر داد و گفت طبق بخشنامه ای که وزارت ارشاد به پلیس ابلاغ کرده، استفاده از این نام ها «برای واحدهای صنفی پایتخت ممنوع است» و «واحدهای صنفی باید نامی که برای خود انتخاب می کند حتما فارسی باشد.»

در این میان مخالفت سازمان ثبت احوال با صدور شناسنامه برای اسامی ترکی، به یکی از چالش های اساسی والدین ترک بدل شده است. در سال ۱۳۹۰ سازمان ثبت احوال از تشکیل «كميته مشورتی نام» در همه استانها خبر داد. سیف الله ابوترابی سخنگوی سازمان ثبت احوال در مصاحبه با ایسنا با اعلام اینکه «برخی از اعضای فرهنگستان زبان وادبیات فارسی» نیز عضو این کمیته هستند، گفت اعضای این کمیته «نامهای ایرانی را بررسی می کنند تا نامهای بیگانه وارد فرهنگ نشود.» این کمیته لیستی از اسامی را تحت عنوان «اسامی مجاز» انتخاب و در سامانه انتخاب نام سازمان ثبت احوال ثبت کرده اند. در این لیست تعداد محدودی از اسامی ترکی گنجانده شده و شمار زیادی از نام های ترکی که در این سامانه ثبت نشده اند، جزو «اسامی ممنوعه» به شمار می روند.

والدین وقتی برای ثبت، نام ترکی موردنظرشان در سامانه با خطای «اسامی ممنوعه» مواجه می شوند و به قصد اعتراض به ادارات ثبت احوال مراجعه می کنند، از آنان خواسته می شود، طی درخواستی، مدارک و مستندات خود را ارائه کنند، از آنجاییکه این اعتراضات نیز توسط «کمیته مشورتی سازمان ثبت احوال» بررسی می گردد، این کمیته معمولا مدارک شهروندان را فاقد ارزش دانسته و به بهانه های مختلف از صدور شناسامه خودداری می کند. سازمان ثبت احوال با پیچیده و طولانی کردن این روند و درگیر کردن والدین در بروکراسی اداری و بالابردن هزینه انتخاب نام ترکی، بسیاری از شهروندان را از انتخاب نام ترکی موردنظرشان منصرف می کند. نکته عجیب اینکه وقتی شهروندی پس از ماهها و سال ها دوندگی موفق به دریافت شناسنامه با نام ترکی موردنظرش می شود، سازمان ثبت احوال باز هم نام موردنظر را از لیست اسامی ممنوعه حذف نمی کند و زمانی که شهروند دیگری برای آن نام درخواست شناسنامه می کند، این سازمان دوباره به بهانه «ممنوعه بودن» از صدور شناسنامه برای آن نام سرباز می زند.

برای نمونه در حالیکه یک زوج اهل شهرستان میاندوآب پس از ۳۲۲ روز دوندگی توانسته بودند برای پسرشان با نام «آنار» شناسنامه بگیرند، ولی مسئولان سازمان ثبت احوال از صدور شناسنامه برای «آنار نعمت پور» کودک آذربایجانی مقیم تهران جلوگیری کردند و وی ٧ سال و ۴ ماه بی شناسنامه ماند. همچنین در حالیکه اداره ثبت احوال تبریز پس از ۴ سال، در سال ۱۴۰۰ برای «آتاخان چوپانی» شناسنامه صادر کرد اما وقتی محمد مختاری شهروند اورمیه ای در سال ۱۴۰۱ برای کودکش با نام «آتاخان» درخواست شناسنامه کرد با مخالفت سازمان ثبت احوال مواجه شد.

در سالهای گذشته هزاران شهروند ترک آذربایجانی بر اثر این کارشکنی ها از حقوق اولیه خود محروم شده اند و کودکانشان به جرم انتخاب نام ترکی، ماهها و سالها بی شناسنامه مانده اند. برای مثال «آنار نعمتپور» اهل کلیبر و ساکن تهران ۷ سال، «اوغوز فیض الله نژاد» اهل ماکو ۵ سال، «اونور هدایتی» اهل تکاب ۴ سال، «آتاخان چوپانی» اهل تبریز ۴ سال، «آتالای اصلانی» اهل تبریز ۴ سال، «هونتای مهرعلیبیلو» اهل جلفا ۳ سال، «تارکان غریبی» اهل شبستر ساکن تهران ۲۱ ماه، «سئوگی قیاسی» اهل تبریز ۱۵ ماه، «آییل جولانی» اهل اردبیل ۹ ماه، «خاقان محمودی» اهل تبریز ۶ ماه و «سادای کوشی» اهل تبریز ۲ ماه، به دلیل ترکی بودن نامشان بدون شناسنامه مانده اند.

در اسفندماه ۱۴۰۰ «سینا یوسفی» وکیل و نائب رییس کمیسیون حقوق بشر وکلای دادگستری آذربایجان شرقی، طی توییتی از تشدید شدن مخالفت سازمان ثبت احوال با انتخاب اسامی ترکی کودکان خبر داد و نوشت: «این روزها مخالفت ثبت احوال جهت صدور شناسنامه با نامهای ترکی آنقدر زیاد شده است که هر روز چند نفر برای طرح دعوی علیه ثبت احوال به دفتر مراجعه میکنند یا تماس میگیرند. این یعنی تحمیل و استفاده از پلیس و چکمه و گلوله در مقابل حقوق اولیه و انسانی»

این در حالیست که به گفته «سجاد جولانی» فعال مدنی آذربایجان، بسیاری از خانواده های ترک که با محدودیت انتخاب اسامی ترکی برای فرزندان خود روبرو هستند، به دلیل فشارها، از ابراز و رسانه ای کردن آن می ترسند و برخی از آنان نیز کارمند دولت هستند و به دلیل ترس از اخراج شدن بر روی خواسته خود پافشاری نمی کنند. بسیاری از این خانواده ها در شناسنامه اسامی فارسی به ثبت می رسانند اما در خانه فرزندان خود را با اسامی ترکی مورد علاقه خود صدا می کنند که این یک مشکل اجتماعی و روانی برای کشور است.

پیشینه مبارزات مدنی والدین ترک برای دریافت شناسنامه با اسامی ترکی

طبق اصل ۳۴ قانون اساسی، والدین در صورت مواجهه با چنین محدودیت ها و ممنوعیت هایی، می توانند حقوق خود را از طریق مراجع قضائی پیگیری کنند. طی سالهای گذشته شمار زیادی از والدین ترک با شکایت کردن از سازمان ثبت احوال در دادگاه، توانسته اند ضمن محکوم کردن این سازمان، ثبت احوال را به صدور شناسنامه با نام موردنظر مجبور نمایند. البته این مسیر دشواری های خاص خود را دارد و دادگاه ها هم در این باره سلیقه ای عمل نموده و آراء متناقضی صادر می کنند.

برای مثال در سال ۱۳۹۶، یک شهروند آذربایجانی به نام «علی هدایتی»، پس از مخالفت اداره ثبت احوال تکاب با صدور شناسنامه برای فرزندش با نام ترکی «اونور»، از این اداره شکایت کرد که دادگاه شهرستان تکاب برعلیه آقای هدایتی رای صادر کرد و اداره ثبت احوال را در صدور یا عدم صدور شناسنامه با نام ترکی اونور، صاحب اختیار دانست. اما با شکایت دوباره پدر اونور، پرونده به دادگاه تجدیدنظر استان آذربایجان غربی ارجاع شد و در نهایت در سال ۱۳۹۹ دادگاه تجدیدنظر، طبق ماده ۳۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۹۵۵ قانون مدنی، اداره ثبت احوال را محکوم نمود و بر صدور شناسنامه با نام ترکی «اونور» رای داد و این کودک آذربایجانی پس از ۴ سال صاحب شناسنامه شد.

در خردادماه ۱۴۰۱ هم پدر «خاقان محمودی» بر علیه اداره ثبت احوال تبریز طرح شکایت کرد که شعبه ۳۹ دادگاه عمومی حقوقی تبریز برای این پرونده قرار «عدم استماع دعوی خواهان» صادر کرد و صدور یا عدم صدور شناسنامه را «جزو وظایف ذاتی اداره ثبت احوال» برشمرد و اعلام نمود این اداره با در نظر گرفتن قواعد مربوط به «فرهنگ جامعه ایرانی و اسلامی» شناسنامه صادر می کند. اما پس از ۲ ماه پیگیری پدر خاقان، همان شعبه دادگاه، با بیان اینکه «بنا بر اصول حقوقی ۲۰ و ۲۲ قانون اساسی حقوق آحاد ملت مصون از تعرض بوده و اختیار ولی طفل در برگزیدن نام مناسب برای فرزند نباید محدود گردد»، اداره ثبت احوال را محکوم نمود و این اداره را ملزم به صدور شناسنامه با نام ترکی «خاقان» کرد.

مبارزه مدنی «سجاد جولانی» برای دریافت شناسنامه با نام ترکی «آییل»

سجاد جولانی، شهروند ترک آذربایجانی پس از ۹ ماه مبارزه مدنی، در نهایت موفق شد در فروردین ماه ۱۴۰۰، سازمان ثبت احوال را مجاب کند تا برای دخترش با نام ترکی «آییل» شناسنامه صادر کند. اما روش سجاد جولانی کاملا متفاوت از دیگران بود و او بدون اینکه به دادگاه مراجعه کند، موفق به این کار شد. او معتقد بود که دریافت شناسنامه با نام ترکی تا اندازه ای حق طبیعی وی می باشد که هیچ نیازی به طرح شکایت در این باره نیست و باید مسئولان دولتی را با مبارزه مدنی چنان تحت فشار قرار داد تا از این اقدام غیرقانونی خود عقب بنشینند.

راهبردها و روش مبارزه مدنی «سجاد جولانی»

پیگیری مستمر، ضبط ویدیو، اطلاع رسانی از طریق صفحات شخصی، مصاحبه با منابع حقوق بشری و خبرگزاری های بین المللی، مهمترین روش های مبارزه مدنی آقای جولانی بود.

پس از اینکه در تیرماه ۱۳۹۹، اداره ثبت احوال اردبیل اعلام کرد به دلیل اینکه نام آییل در فهرست اسامی سازمان ثبت احوال ثبت نشده و نمی توانند به این نام شناسنامه صادر کنند، سجاد جولانی پدر آییل  یک مبارزه مدنی ۹ ماهه را استارت زد. او در اولین گام ویدیویی در مقابل اداره ثبت احوال اردبیل ضبط کرد و در آن به زبان ترکی گفت: «انتخاب نام برای فرزند جزو ابتدایی ترین حقوق والدین می باشد اما اداره ثبت احوال این حق ما را پایمال می کند. مسئولان به ما می گویند ” اسم هایی که در سامانه سازمان ثبت احوال وجود ندارند به چند فارغ التحصیل ادبیات فارسی که در سازمان ثبت احوال در تهران نشسته اند، ارسال می شود، اگر آنها این اسامی را تایید کنند برای آن شناسنامه صادر می شود ولی اگر تایید نکنند شناسنامه صادر نمی شود.” این نهایت تمرکزگرایی و دیکتاتوری است. من نام آییل (آییل در ترکی به معنای بیدارشو و آگاه شو می باشد) را برای کودکم انتخاب کرده ام. اینها هم به دلیل اینکه از بیداری ملت واهمه دارند با این نام مخالفت می کنند. اما من نهایت تلاشم را بکار خواهم بست و ان شاالله برای کودکم با این نام شناسنامه خواهم گرفت.»

آقای جولانی این ویدیو را در اینستاگرام خود به اشتراک گذاشت که با کامنت نویسی، استوری کردن و به اشتراک گذاشتن کاربران، این خبر به سرعت در فضای مجازی انتشار یافت. سپس منابع حقوق بشری آذربایجان و بعد رسانه های مربوط به اتنیک های مختلف ایران و رسانه های اپوزیسیون فارسی زبان آنرا پوشش دادند.

آقای جولانی هر ماه چندین بار به اداره ثبت احوال مراجعه و با جدیت موضوع را پیگیری می کرد و مرتبا با انتشار مطالبی در اینستاگرام و مصاحبه با رسانه ها، مسئله محروم ماندن کودک اش از شناسنامه را رسانه ای می نمود. این فعال مدنی در هفتمین ماه مرحوم ماندن فرزندش از شناسنامه، با خبرگزاری آناتولی ترکیه مصاحبه کرد که این خبر در رسانه های مختلف ترکیه انعکاس گسترده ای یافت. او در نهایت در ماه نهم با جدیت به مسئولان اداره ثبت احوال اردبیل هشدار داد در صورتیکه برای فرزندش شناسنامه صادر نکنند، در مقابل اداره چادر خواهد زد و به همراه همسر و کودک چند ماهه اش دست به تحصن خواهد زد. اما مسئله پیش از آنکه به آن مرحله کشیده شود، سازمان ثبت احوال در برابر مبارزه مدنی سجاد جولانی تسلیم شد و برای آییل شناسنامه صادر کرد.

اهداف مبارزه مدنی والدین ترک برای دریافت شناسنامه با نام ترکی:

-آگاهی رسانی به شهروندان مبنی بر حق انتخاب نام توسط والدین بر کودکانشان

-آگاهی ​رسانی درباره تبعیضات سیستماتیک بر علیه شهروندان غیرفارس زبان در ایران

-تلاش برای به رسمیت شناختن حقوق زبانی و فرهنگی اتنیک های مختلف

-بسترسازی برای پایان دادن به تبعیضات سیستماتیک بر علیه شهروندان غیرفارس زبان

-تحت فشار قرار دادن دولت برای عمل نمودن به قوانین داخلی و بین المللی در این باره (بر اساس ماده ۲۰ قانون ثبت احوال ایران حق «انتخاب نام با اعلام کننده (ولی کودک) است» همچنین طبق بند ۱ ماده ۷ کنوانسیون جهانی حقوق کودک، «داشتن نام» جزو حقوق اولیه کودک محسوب می شود. تقریبا تمام کشورهای سازمان ملل از جمله ایران این کنوانسیون را امضا کرده اند، اما سازمان ثبت احوال از اجرای هر دو قانون سر باز می زند.)

سجاد جولانی می گوید: «مبارزه مدنی من دو هدف داشت یکی هدف شخصی و دیگری هدف عمومی. بر اساس هدف شخصی، والدین حق دارند نام مورد علاقه شان را برگزینند و ما هم نام آییل را برای دخترمان انتخاب کردیم و مخالفت اداره ثبت احوال در واقع نقض کردن این حق قانونی ما بود. اما هدف عمومی من، شکستن تابوی این ممنوعیت ها بود. می خواستم با رسانه ای کردن این مسئله، سایر شهروندان نیز با این حق خود آگاه شوند و باور کنند که شکستن این تابو امکانپذیر است به شرط اینکه با جدیت مسئله را پیگیری کنند.»

این فعال مدنی می گوید: «مسئولان ثبت احوال می گفتند شما می توانید با طرح شکایت، از طریق دادگاه این مسئله را پیگیری کنید. اما طی این روند می توانست ماهها و سالها طول بکشد و در نهایت نیز مشخص نبود که دادگاه به نفع ما رای صادر کند. به همین دلیل به مسئولان گفتم من از طریق قضایی اقدام نخواهم کرد و تاکید کردم که دریافت شناسنامه با نام موردنظر تا حدی حق طبیعی و ابتدایی من است که حتی به طرح شکایت نیز نیازی نیست.»

دستاوردها و بازتاب های مبارزه مدنی سجاد جولانی

اقدامات اعتراضی آقای جولانی تنها در اردبیل و آذربایجان انعکاس نیافت بلکه در رسانه های اپوزیسیون فارسی زبان خارج کشور همچنین رسانه های مربوط به اتینک های مختلف عرب، کرد، بلوچ هم بازتاب وسیعی یافت.

رسانه های جمهوری آذربایجان و ترکیه این خبر را پوشش دادند مخصوصا پس از مصاحبه خبرگزاری آناتولی با آقای جولانی، اکثر رسانه و روزنامه های معتبر ترکیه از جمله تلویزیون سی ان ان ترک، روزنامه ملیت، روزنامه یئنی شافاک، روزنامه پوستا، روزنامه استار و وبسایت های تی ار تی، هابر7، تاکویم و استقلال این خبر را منتشر کردند.

آقای جولانی درباره نتایج مبارزه مدنی خود می گوید: «پس از مبارزه مدنی من، بسیاری از شهروندان آگاه شدند که مخالفت اداره ثبت احوال با یک نام پایان کار نیست و افراد با پیگیری می توانند به این حق قانونی خود دست یابند. حتی در یک مورد یک شهروند فارس که موفق به دریافت شناسنامه با نام موردنظرش نشده بود، پس از آگاهی از این اقدامات من، موفق شد برای فرزندش با نام موردعلاقه اش شناسنامه بگیرد.»

شکل گیری اقدامات خودجوش همزمان با مبارزه مدنی سجاد جولانی

به موازات مبارزه مدنی سجاد جولانی، اقدامات اعتراضی خودجوشی نیز از طرف شهروندان شکل گرفت که مهمترین آنها تشکیل «کمپین آییل» در توییتر، دیوارنویسی و نصب پلاکارهای اعتراضی بود. در کمپین آییل، کاربران اتنیک های مختلف تحت ستم در ایران از جمله ترک ها، عرب ها، کردها و بلوچ ها ضمن محکوم کردن اقدام غیرقانونی سازمان ثبت احوال، تبعیضات سیستماتیک اعمال شده بر علیه خود را در توییتر بازگو کردند. در دیوارنویسی های صورت گرفته نیز شهروندان جملاتی مانند «او آییل می ماند»، «حکومت حق نامگذاری بر فرزندم را ندارد»، «اوشاق سوسار، سن سوسما» (کودک سکوت می کند، تو سکوت نکن)، «نه به فرهنگ راسیستی»، «ننگ بر نژادپرستی» و «سلب حق نامگذاری از والدین جرم است» بر دیوارهای شهر اردبیل نوشتند.

آقای جولانی درباره حمایت جمعی شهروندان از مبارزه مدنی خود می گوید: «میزان حمایت جمعی به اقدامات و فعالیت های فرد وابسته است. اگر فرد در پیگیری حقوق خود مصم باشد مطئنما از حمایت جمعی زمانی برخوردار خواهد شد.»

این فعال مدنی می گوید «اگر دوباره چنین مشکلی برایم پیش آید دوباره از روش مبارزه مدنی خود برای احقاق حقوقم استفاده خواهم کرد البته شرایط و اقتضائات زمان تعیین خواهد کرد که چه اقدام جدیدی می توانم انجام دهم.»

چالش ​ها:

در تمام طول مدتی که سازمان ثبت احوال از صدور شناسنامه خودداری می کند، کودکان از خدمات اجتماعی، آموزشی و درمانی محروم می گردند و والدین شان با مشکلات عدیده ای مواجه می شوند. چندی پیش روح الله مهرعلی بیلو شهروند ساکن جلفا اعلام کرد به دلیل مخالفت سازمان ثبت احوال با صدور شناسنامه برای پسرش با نام ترکی «هونتای»، نتوانسته است برای پسر ۳ ساله اش بیمه درمانی دریافت کند و مجبور شده هزینه های درمانی فرزندش را از جیب اش پرداخت نماید.

نقاط قوت

نقطه قوت مبارزه مدنی آقای جولانی جدیت و پیگیری مستمر وی و اطلاع رسانی به موقع و مصاحبه های تاثیرگذار وی با رسانه ها بوده است که نقش زیادی در موفقیت وی داشته است. این فعال مدنی در این باره می گوید: «متاسفانه مسئولان اداری در اینگونه موارد با روی خوش با شهروندان برخورد نمی کنند و همانگونه که به شکل غیرقانونی مردم را تحت ظلم و فشار قرار می دهند، این تنها فشار است که می تواند آنها را سرجایشان بنشاند. مسئولان تنها در صورتی حقوق شما را رعایت می کنند که بدانند شما می توانید آنها و سیستم را به چالش بکشید.»

حمایت حرکت ملی آذربایجان از دیگر نقاط قوت این مبارزه مدنی بود که فعالین مدنی و رسانه های آذربایجان این خبر را رسانه ای نمودند و به یکی از مسائل مهم روز بدل کردند.

انعکاس این خبر در رسانه های بین المللی از جمله خبرگزاری آناتولی ترکیه نیز نقش به سزایی در این باره داشت.

نقاط ضعف:

از آنجاییکه این گونه اقدامات بصورت فردی صورت می گیرد، هزینه ها و محدودیت های زیادی را بر والدین و نوزادانشان تحمیل می کند که هر شهروندی حاضر به تحمل این محدویت ها و هزینه ها نیست. دیگر نقطه ضعف این روش این است که به شکل ریشه ای مشکل را حل نمی کند و مسئولان سازمان ثبت احوال، دیگر شهروندان را نیز به شکل مشابه ماهها و سالها تحت فشار قرار می دهند. راه حل این مشکل تحت فشار قرار دادن حکومت برای برچیدن این اقدام نژادپرستانه و گردن نهادن به قوانین داخلی و بین المللی و رعایت حقوق شهروندان است.